Hoofdstuk 1 – Experimenten

0. Algemeen

0.1. Vlammen van de bunsenbrander

Info: Een satéstokje op verschillende plaatsen in de bunsenbrander brengen en kijken hoe sterk de verbranding gebeurt en welke verkoling dat optreedt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: geen
Thema: basisvaardigheden
Tijd: 10 min
Begrippen: werken met bunsenbrander – temperatuur

0.2. Smaakzones op de tong

Info: Verschillende oplossingen worden op verschillende plaatsen op de tong aangebracht. De smaak wordt telkens omschreven
Moeilijkheid: eenvoudig – WERK VEILIG
Chemische stoffen: 4 druppels suikerwater – 4 druppels citroenzuuroplossing -4 druppels keukenzoutoplossing -4 druppels kinine dihydraatoplossing
Thema: basisvaardigheden
Tijd: 10 min
Begrippen: smaakwaarneming – omschrijven van een waarneming -veilig werken

0.3. Volumebepaling

Info: Bepaling van de nauwkeurigheid van het glaswerk. Telkens wordt een bepaalde hoeveelheid water genomen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: /
Thema: basisvaardigheden
Tijd: 10 min
Begrippen: nauwkeurigheid – gebruik van glaswerk -veilig werken

0.4. Microbunsenbrander

Info: Maken van een mini bunsenbrander in een kroonkurkje
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Keukenzout – Kopersulfaat – Glucose – Kaarsvet
Thema: labomaterialen
Tijd: 10 min
Begrippen: maken en aansteken van een bunsenbrander

0.5 Een oplossing opwarmen met een bunsenbrander

Info: Het aansteken van een bunsenbrander en het opwarmen van water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water
Thema: labomaterialen
Tijd: 10 min
Begrippen: maken en aansteken van een bunsenbrander – opwarmen van een oplossing – basisvaardigheden

0.6. Hoe gebruik je een bunsenbrander correct?

Info: Hoe gebruik je correct een bunsenbrander? De blauwe vlam, waar de zuurstof volledig open staat, is niet alleen veel warmer, de verbranding verloop ook veel zuiverder, er is geen roetaanslag.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 40 g ijs (2 kg voor heel de groep) – keukenzout (200 g voor heel de groep)
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: energieuitwisseling bij oplossen van stoffen – exo- en endo-energetisch proces – vriespuntsverlagende werking

1. Stofeigenschappen

1.1. Aggregatietoestanden

1.1.1. Dichtheid van ijs en water en beweging van gesmolten ijs in water

Info: Wat is het verschil in de dichtheid tussen ijs en water en op welke manier beweegt het gesmolten ijs dan in het water? Wanneer we een ijsblokje in een bekerglas brengen, zal dit op het water drijven omdat er een verschil is in de dichtheid van het ijsblokje en het water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijsblokjes met en zonder kleurstof
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestanden – massadichtheid – intermoleculaire krachtern water

1.1.2. Droog ijs in ballon

Info: Droogijs laten sublimeren. Het gevormde koolzuurgas blaast ballon op.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een stukje droog ijs
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: sublimeren – uitzetten van gas

1.1.3. Sublimatie van luchtverfrisser

Info: Luchtverfrisser opwarmen. Het gas laten sublimeren op een koud oppervlak
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een stukje luchtverfrisser (vast)
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: sublimeren – rijpen

1.1.4. Waarom heet droog ijs, droog ijs?

Info: Ijs smelt tot water, droogijs sublimeert tot koolzuurgas. De twee stukken “ijs” worden naast elkaar gelegd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een ijsblokje – een stukje droog ijs
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: sublimeren – rijpen

1.1.5. Sublimatie van droogijs

Info: Het droogijs sublimeert en door het ontstane koolzuurgas dooft een brandende kaars
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een brandende kaars – een stukje droog ijs
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: sublimeren – rijpen

1.1.6. Stolpunt van paraffine bepalen

Info: Gesmolten paraffine terug laten afkoelen en controleren bij welke temperatuur de overgang van vloeibaar naar vast voorkomt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Paraffine/kaarsje
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – fasenovergangen – stollen

1.1.7. Stolpunt van p-dichloorbenzeen

Info: Gesmolten p-dichloorbenzeen terug laten afkoelen en controleren bij welke temperatuur de overgang van vloeibaar naar vast voorkomt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:p-dichloorbenzeen
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – fasenovergangen – stollen

1.1.8. Sublimeren van benzoëzuur

Info: Benzoëzuur verhitten zodat het overgaat naar de gastoestand.Nadien benzoëzuur laten afkoelen. Van gas naar vaste toestand.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: benzoëzuur
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – fasenovergangen – sublimeren

1.1.9. Smelten, verdampen en condenseren

Info: Ijs laten smelten tot water en nadien van water tot waterdamp
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – fasenovergangen – smelten – verdampen

1.1.10. Eigenschappen bij aggregatietoestanden

Info: Ijs, water en lucht naast elkaar en eigenschappen vergelijken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – fasenovergangen

1.1.11.De groeiende ballon

Info: Ballon met wat water in leggen in een magnetron. De bal zal uitzetten
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – uitzetten van een gas

1.1.12. Smelten en stollen van stearinezuur

Info: Opgewarmd stearinezuur (vloeibaar) wordt geleidelijk afgekoeld. De stolcurve wordt dan uitgezet
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: stearinezuur
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestand – stolpunt – fasenovergangen

1.1.13. Verwarmen van water

Info: De kookcurve van water wordt opgesteld door telkens bij opwarmen de temperatuur wordt gemeten en in grafiek opgenomen
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: aggregatietoestand – kookpunt – fasenovergangen

1.1.14. Alcohol verwarmen in een waterbad

Info: De kookcurve van ethanol wordt opgesteld door telkens bij opwarmen de temperatuur wordt gemeten en in grafiek opgenomen
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: ethanol
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: aggregatietoestand – kookpunt – fasenovergangen

1.1.15. Ijsballon

Info: Laten krimpên en uitzetten door water in fles waarop een ballon staat op te warmen en af te koelen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: water/ ijs
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: aggregatietoestand – uitzetting van gassen – fasenovergangen

1.1.16. Vast, vloeibaar en gasvormig

Info: Beker met water, kiezeltjes, lucht en de eigenschappen van deze aggregatietoestand vergelijken
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: water – kiezeltjes
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: aggregatietoestand

1.2. Brekingsindex

1.2.1. Onzichtbaar glas

Info: Breking van licht op basis van 2 lagen water – olie waarin een glazen staaf zit
Chemische stoffen: Zonnebloemolie/Arachideolie – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: brekingsindex

1.2.2. Hologram

Info: Bij deze illusie wordt het originele beeld (de video) gereflecteerd door het schuine stuk plastiek. Omdat het plastiek doorzichtig is, zien we doorheen deze ‘spiegel’ en lijkt de weerspiegeling op een 3-dimensionaal hologram
Chemische stoffen: cd-hoes
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min (niet meegerekend maken van hologram)
Begrippen: brekingsindex – hologram

1.2.3. Spiegelen met water

Info: Door de lichtbreking op het water wordt de tekening gespiegeld. Lichtstralen veranderen van richting wanneer ze in een ander medium (stof) terecht komen.
Chemische stoffen: glas water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min (niet meegerekend maken van hologram)
Begrippen: brekingsindex – hologram

1.2.4. Reageerbuis verbrijzelen

Info: Glas is doorzichtig. Door het verbrijzelen van glas lijkt het alsof glas wit is.
Chemische stoffen: glas water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min (niet meegerekend maken van hologram)
Begrippen: brekingsindex – hologram

1.3. Dichtheid

1.3.1. De watertoren

Info: Bij het experiment wordt de alcoholische oplossing over een doek naar het glas overgebracht. Door capillariteit dringt de oplossing in het glas. Vermits de alcohol een kleinere dichtheid heeft, stijgt de oplossing in het glas en mengt zich met het bovenste deel.
Chemische stoffen: Water (300ml) – Kleurstof (universele indicatoroplossing) – ethanol
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min (niet meegerekend maken van hologram)
Begrippen: dichtheid – capillariteit

1.3.2. Dichtheid van ijs en water en beweging van gesmolten ijs in water

Info: Wat is het verschil in de dichtheid tussen ijs en water en op welke manier beweegt het gesmolten ijs dan in het water? Wanneer we een ijsblokje in een bekerglas brengen, zal dit op het water drijven omdat er een verschil is in de dichtheid van het ijsblokje en het water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijsblokjes met en zonder kleurstof
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: aggregatietoestanden – massadichtheid – intermoleculaire krachten water – dichtheid

1.3.3. Dichtheidsverschil cola en cola light

Info: Wat is het verschil in de dichtheid tussen cola en cola light. Cola zingt in water, cola light niet
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: cola en cola light
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.4. Drijven of zinken

Info: Ijsblokjes in alcohol en water. In alcohol zinkt het ijblokje, niet in water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – alcohol – ijsblokjes
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.5. Magische eieren

Info: Eieren in een keukenzoutoplossing zinkt, eieren in een zoutzuuroplossing komt drijven. De reden van het bewegen is de vorming van CO₂ van het CaCO₃ van de eierschaal wat in contact komt met de HCl. Wanneer het ei aan het oppervlak komt wordt de gevormde CO₂ langs de lucht geëvacueerd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: twee eieren van 65-70g – NaCl – 6mol/l HCl
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: dichtheidsverschillen – vorming van koolzuurgas door reactie zoutzuur en calciumcarbonaat

1.3.6. Maken van een verkeerslicht

Info: Eerst wordt de groene waterige oplossing in een proefbuis geplaatst. Voeg nu de rode organische oplossing toe, deze drijft bovenop. De gele fase is de laatste die wordt toegevoegd. Dit hoopt zich op tussen de bovenste rode en de onderste groene fase
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: ethanol – petroleumether – water – kaliumcarbonaat – kopersulfaatpentahydraat – kaliumdichromaat – methylrood – sudanIII
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.7. Mysterieuze ijsblokken

Info: Ijsblokjes in alcohol en water. In alcohol zinkt het ijblokje, niet in water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – alcohol – ijsblokjes
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.8. Olie op water

Info: Ijsblokjes in olie. Ijs heeft ongeveer dezelfde dichtheid dan olie en beweegt zich naar boven in de olie. Gesmolten ijs (water) heeft een hogere dichtheid en beweegt bijgevolg naar de bodem van het glas.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – olie – ijsblokjes
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.9. Regenboog van suikerwater

Info: Door oplossingen van suiker te maken met een verschillende hoeveelheid van suiker creëren we oplossingen met verschillende dichtheden. Wanneer deze lagen rustig op elkaar aangebracht worden beginnende met de oplossing met de hoogste densiteit, blijven de verschillende lagen behouden. Door aan elke oplossing een kleur toe te voegen kunnen we zo een regenboogeffect creëren.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Suiker – Water – kleurstoffen
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.10. Volumetoename van water door verwarming

Info: Door water op te warmen zet het volume uit. Dit wordt gecontroleerd door een volle erlenmeyer gevuld met water te verwarmen en het volume water wat toeneemt wordt gevolgd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – erlenmeyer – capillair
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen – invloed van warmte op dichtheid

1.3.12. Vorm de meeste kleurlagen in een vloeibaar mengsel

Info: Maak zoveel mogelijk lagen in een erlenmeyer van allemaal oplossingen met verschillende dichtheid
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: gedemineraliseerd water – olie – honing – siroop – alcohol – Plasticine klei – zout – glycerine -kleurmiddelen
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.13. Welk gas is het zwaarst?

Info: Via een proef met kaarsjes doven met koolzuurgas wordt aangeduid dat koolzuurgas zwaarder is dan lucht
Moeilijkheid: gemakkelijk
Chemische stoffen: theelichtje – bakpoeder – tafelazijn
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen van gassen

1.3.14. Vloeistoflagen

Info: Maak zoveel mogelijk lagen in een erlenmeyer van allemaal oplossingen met verschillende dichtheid
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: bio-honing – kastanje honing – rijstsiroop – agavesiroop – Luikse siroop – melk – dreft afwasmiddel – micellaire gel – zonnebloemolie – olijfolie – ontsmettingsalcohol – make-up remover
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 30 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.15. Plastiek herkennen op basis van dichtheid

Info: Verschillende oplossingen worden gemaakt met telkens verschillende dichtheden. De kunststofstaaltjes worden hierin gebracht en onderscheiden op basis van dichtheid
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: verschillende plastics (PP, HDPE, LDPE, PS, plexiglas, PET) – ethanol – keukenzout – natriumdiwaterstoffosfaat
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.16. Dansende mottenbollen

Info: Mottenbollen worden gebracht in water met bakpoeder. Hieraan wordt citroenzuur toegevoegd. De reactie geeft koolzuurgas die de mottenbollen doet naar boven drijven van de mottenbol in de oplossing. Aan het oppervlak gekomen verliezen de mottenbollen de koolzuurgas en zinken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 10 g marmerstukken – 5 g zout – 50 ml zoutzuur 1 mol/l – indicator
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.17. Dansende mottenbollen met marmer

Info: De mottenbollen nemen de CO₂ op en worden lichter. Ze gaan drijven. Aan het wateroppervlak wordt het gas afgegeven. De mottenballen zakken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: tiental mottenbollen (naftaleen) – bakpoeder – paar scheppen citroenzuur of wijnsteenzuur
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: dichtheidsverschillen

1.3.18. Lavalamp met een ijsblokje

Info: Welke stof heeft de grootste massadichtheid?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijsklontje – glas slaolie
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: massadichtheid

1.4. Magnetisme

1.4.1. Ijzer in munten

Info: In welke euromunten zit ijzer? Welke munten worden aangetrokken of afgestoten door een magneet
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: magneet – alle soorten euromuntstukken
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: magnetisme

1.4.2. Magnetiet

Info: Een stof maken uitgaande van oplossingen welke aangetrokken wordt door een magneet. Dit zwarte ijzeroxide is een mineraal met de naam magnetiet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,250 g IJzer(III)chloride (FeCl₃•6H₂O) – 0,128 g IJzer(II)sulfaat (FeSO₄•7H₂O) – 4 ml 2 mol/l NH₃ (aq) – 4ml zoutzuur 2mol/l
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: magnetisme

1.4.3. Zwevende magie

Info: Hoe kunnen we de zwaartekracht tarten op aarde? Het lijkt alsof de magneet zweeft doorheen de buis in plaats van de vallen dankzij de zwaartekracht. We zien ook dat de magneet een draaiende beweging maakt naar onder toe.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cu-buis – Neodymiummagneet
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: magnetisme

1.4.4. Magnetisch Slijm

Info: Borax en PVA reageren samen tot een mengsel met een slijmachtige structuur. Dit mengsel heeft geen magnetische eigenschappen waardoor het niet aangetrokken wordt door de magneet. Als we ijzerpoeder toevoegen aan het slijm wordt dit wel aangetrokken door de magneet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Borax (Natriumtertraboraat, Na₂[B₄O₅(OH)₄] ·8H₂O) – Knutsellijm (PVA) – IJzerpoeder
Thema:stofeigenschappen – slijm
Tijd: 15 min
Begrippen: magnetisme – maken van slijm

1.4.5. Magnetische lucifers

Info: In het uiteinde van lucifers met een rood kopje zit ijzer(III)oxide. De ijzerionen blijven aanwezig in de verbrandde lucifers . Hierdoor kan de magneet het verbrandde deel van de lucifer aantrekken en dit ook mede doordat het reactieproduct zeer licht werd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Lucifers – Sterke magneet
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: magnetisme

1.4.6. Paramagnetische stoffen

Info: Welke zouten of verzadigde oplossingen zijn magnetisch? Een reeks metaalzouten worden gecontroleerd op magnetisme.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: calciumsulfaat, CaSO₄ (elk hydraat) – mangaan(II) sulfaat, MnSO₄ (elk hydraat) – koper(II)sulfaat, CuSO₄•5H₂O – zinksulfaat, ZnSO₄
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: magnetisme

1.5.Oplosbaarheid

1.5.1. Maak de origineelste chemische tuin

Info: Je maakt waterglas met natriumsilicaat. Zodra de kristallen met de natriumsilicaatoplossing in aanraking komen lossen ze gedeeltelijk op en vallen in ionen uiteen en geven verschillende patronen in het waterglas.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Aluminiumsulfaat – Ijzer(II)chloride – Ijzer(III)chloride – Koper(II)sulfaat – Kobaltdichloride – Magnesiumchloride – Mangaan(II)chloride – Nikkeldinitraat – Cadmiumnitraat – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – osmose

1.5.2. Spuit de hoogste colafontein

Info: Maak de hoogste colafontein met 1,5L cola-Light, Coca Cola, Cola Light Lemon of Cola Zero en 5 mentossnoepjes naar keuze.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 Fles Cola naar keuze – 5 mentos naar keuze
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – oppervlaktespanning

1.5.3. Aantonen van de oplosbaarheid van gassen

Info:Zuurstofgas lost minder goed op in water dan koolstofdioxidegas. Dit kan je vaststellen doordat de temperatuur van het water in de erlenmeyer met CO₂ hoger is dan de temperatuur van het water met O₂. Hoe hoger de temperatuur, hoe beter vaste stoffen oplossen, maar hoe slechter gassen oplossen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: azijn en bakpoeder voor de productie van koolstofdioxide
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid van gassen

1.5.4. Oplosbaarheid

Info: Wat gebeurt er als we olie, water en afwasmiddel samenvoegen? Wat gebeurt er als we wasbenzine, water en olie samenvoegen? Dat een vloeistof niet oplost in water kunnen we zien als er twee lagen gevormd worden. Stoffen die niet goed oplossen in water noemen we hydrofobe stoffen terwijl we stoffen die wel goed in water oplossen hydrofiel noemen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Afwasmiddel – Wasbenzine – Slaolie
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – polaire en apolaire stoffen

1.5.5. Suikerspin

Info: Wat gebeurt er met inkt op een suikerklontje als we dit in water leggen? De inkt wordt opgenomen in het suikerklontje. Als we deze dan in water leggen, zal het suikerklontje oplossen waardoor de inkt in draden ook zichtbaar zal uitlopen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: inkt – suikerklontje
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheid visualiseren

1.5.6. Sneeuw in een proefbuisje met ammoniumchloride

Info: De oplosbaarheid van ammoniumchloride is twee keer zo groot bij warm als bij kou. Met deze eigenschap kunnen we prachtige sneeuwval in een flesje maken. Bovendien zou elke verbinding kristallen van verschillende, unieke vorm vormen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Ammoniumchloride NH₄Cl
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oplosbaarheid – verzadiging en oververzadiging

1.5.7. Droog ijs in water

Info: De gasvormige dampen die je kan waarnemen worden veroorzaakt door de sublimatie van het droog ijs (= vaste CO₂). Het droog ijs gaat over van de vaste aggregatietoestand naar de gasvormige aggregatietoestand.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Een stukje droog ijs
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oplosbaarheid – sublimatie

1.5.8. Hydrofiel en hydrofoob

Info: Hoe kun je het hydrofiel (polair) en hydrofoob (apolair) karakter van een vloeistof heel eenvoudig aantonen? Ethanol lost op in het water, het koolwaterstof niet. Ethanol is hydrofiel of polair, het koolwaterstof is hydrofoob of apolair.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 ml ethanol – 2 ml water – 1 ml heptaan
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oplosbaarheid – microschaal – hydrofiel en hydrofoob – polair en apolair

1.6. Optische activiteit

1.6.1. Aantonen van optische activiteit met fructose

Info: Hoe kan je aantonen dat er een optische activiteit plaatsvindt bij een suikeroplossing? Het verschil tussen optisch zuivere stoffen blijkt uit het verschil in wisselwerking met vlak gepolariseerd licht. In een polarimeter wordt dat zichtbaar gemaakt. Het vlak van het gepolariseerde licht wordt door een optisch actieve stof over een bepaalde hoek gedraaid. Bij de gebruikte D-fructoseoplossing is de draaiing best hoog
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: D-fructose
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oplosbaarheid – microschaal – hydrofiel en hydrofoob – polair en apolair

1.7. Osmose en diffusie

1.7.1. Chemische amoebe in een petrischaal

Info: Wat zal er gebeuren als men cyclohexanol toevoegt aan een oplossing van kaliumdichromaat en zwavelzuur?De pulserende veranderingen van grootte en vorm van de deeltjes ontstaat door de gedeeltelijke oxidatie van cyclohexanol door het kaliumdichromaat in zuur milieu tot cyclohexanon. De druppels veranderen in vorm door de verandering van oppervlaktespanning door wisselende verhouding van cyclohexanol en cyclohexanon.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Kaliumdichromaat – Zwavelzuur – Cyclohexanol
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: osmose – diffusie – redoxreactie – microschaal – pulserende werking

1.7.2. Chemische tuin ontwerpen

Info: Je maakt waterglas met natriumsilicaat. Zodra de kristallen met de natriumsilicaatoplossing in aanraking komen lossen ze gedeeltelijk op en vallen in ionen uiteen en geven verschillende patronen in het waterglas.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Aluminiumsulfaat – Ijzer(II)chloride – Ijzer(III)chloride – Koper(II)sulfaat – Kobaltdichloride – Magnesiumchloride – Mangaan(II)chloride – Nikkeldinitraat – Cadmiumnitraat – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – osmose

1.7.3. Chemische tuin, elk zout apart

Info: Je maakt waterglas met natriumsilicaat. Zodra de kristallen met de natriumsilicaatoplossing in aanraking komen lossen ze gedeeltelijk op en vallen in ionen uiteen en geven verschillende patronen in het waterglas.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Aluminiumsulfaat – Ijzer(II)chloride – Ijzer(III)chloride – Koper(II)sulfaat – Kobaltdichloride – Magnesiumchloride – Mangaan(II)chloride – Nikkeldinitraat – Cadmiumnitraat – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – osmose

1.7.4. Diffusie van een gas via microschaalexperimenten

Info: Hoe kunnen we diffusie aantonen? We stellen vast dat het CuSO₄ blauw kleurt. De vakjes dicht bij het vakje met ammoniak kleuren als eerste, later volgt de rest. Dit komt door de diffusie van ammoniak. Het verspreidt zich geleidelijk aan.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Geconc. NH_{3 –}CuSO₄ 0,5 mol/l
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: diffusie van gassen, ammoniak

1.7.5. Diffusiesnelheid van ionen door neerslagreactie

Info: Wat gebeurt er als we lood(II)acetaat en natriumsulfide in een petrischaaltje met water samenvoegen? Er ontstaat een rood/bruin neerslagfront in het midden van het petrischaaltje
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Lood(II)acetaat – Natriumsulfide
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: diffusie en neerslagreacties – diffusie in petrischaal

1.7.6. Geprojecteerde neerslagen

Info: Vul een petrischaal half met water. Aan één zijde wordt een spatelpunt NaCl gebracht aan de andere kant een spatelpunt AgNO₃. Gebruik ook KI. Door diffusie verdelen de drie zouten zich geleidelijk in het water.
Indien voldoende contact ontstaan er respectievelijk AgCl (witte neerslag )en AgI (gele neerslag). Eventueel ontstaat nog door licht Ag.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: zilvernitraat – NaCl – KI
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: diffusie en neerslagreacties – diffusie in petrischaal

1.7.7. Gekleurde bloem

Info: Hoe kunnen we een witte bloem verkleuren? De inkt lost op in het water doordat het beide polaire stoffen zijn. De bloem neemt de volledige oplossing op en kleurt hierdoor blauw.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Inkt
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – osmose

1.7.8. Groei van kristallen door osmose

Info: Ferrocyanide ionen en de koperionen reageren ter vorming van een colloïdaal half permeabel membraan rond de kopersulfaat kristallen. Water beweegt door het membraan als de kopersulfaatcellen oplossen wat een verhoging van osmotische druk geeft in het membraan en de cellen doet vergroten.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: 100ml 3% K₄Fe(CN)₆.3H₂0 – 6-8 kleine kristallen kopersulfaat (kopspeld groot)
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – osmose

1.7.9. Migratie van waterstof is sneller dan van lucht

Info: Maak de ballon goed vast met een aantal elastiekjes. De onderkant is afgesloten. Laat de spuit met waterstofgas een 30 minuten staan en te zien is dat de ballon naar binnengezogen werd. Na één dag is dit nog duidelijker. Het waterstofgas is in staat te migreren door de ballon
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: waterstofgas
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: diffusie van gassen

1.7.10. Onderwaterdans

Info: Voeg traag en druppelsgewijs de methyleenblauw oplossing aan 80 ml water. Het methyleenblauw verdeelt zich traag in water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – inkt
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie aantonen

1.7.11. Onoplosbare suiker

Info: Het collodion zorgt voor een semipermeabel membraan rond de suiker en belet dat de suiker snel oplost in het water. Door de semi-permeabele wand beweegt wel, zij het traag water. In dat water lost suiker op en het suikerwater beweegt traag door het membraan.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: klontje suiker – collodionoplossing 4%
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie aantonen – oplosbaarheid

1.7.12. Osmose door een ei-membraan

Info: De eieren hebben een harde schaal van calciumcarbonaat en hieronder een membraan dat doorlaatbaar is voor water. Wanneer het ei gebracht wordt in de tafelazijn, wordt de schaal opgelost
Er ontstaat een proces van osmose waarbij water door het eimembraan beweegd van hoge concentratie naar lage concentratie. In water beweegt water naar binnen. In de suikersiroop beweegt water naar buiten.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 3 rauwe eieren – 500ml tafelazijn – 20% suikersiroop ( los 85 g tafelzuiker op in 350ml water) – 10mg methyleenblauw indicator
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie aantonen – oplosbaarheid

1.7.13. Thixotropie

Info: Het bloedwonder van Napels worden nagedaan.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijzer(III)chloridehexahydraat – calciumcarbonaat – NaCl – water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: diffusie aantonen – thixotropie

1.7.14. Groeien van gummibeertjes

Info: Als de gelatine in de gummibeer water opneemt, dan zwelt de gummibeer op. Hij wordt groter en zachter.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: gummibeertjes – water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie aantonen

1.7.15. Diffusie van een gas via microschaal

Info: Hoe kunnen we diffusie aantonen met rode koolsap en ammoniak?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Rode koolsap – Geconcentreerd ammoniak – Enkele druppels van een zuur
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: diffusie van gassen – microschaal

1.7.16. Kikkerkuit

Info: Hoe verspreidt kaliumpermanganaat in water? Door middel van diffusie verspreidt het kaliumpermanganaat in het water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Kaliumpermanganaat
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie – microschaal

1.7.17. Kleurrijke kwallen

Info: Hoe kunnen we op een kunstmatige manier mooie kwallen krijgen? In dit experiment gebruiken we vier oplossingen van metaalzouten. Dit is een blauwachtig kopersulfaat CuSO₄, geeloranje ijzerchloride (III) FeCl₃, kleurloos mangaansulfaat MnSO₄ en een geelachtig bruin ijzersulfaat (II) FeSO₄. In het algemeen: ze reageren met vloeibaar glas en vormen niet-oplosbare verbindingen, daarom ontstaan kwallen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Vloeibaar waterglas (natriumsilicaat Na₂SiO₃) – CuSO_{4 –}MnSO_{4 –}FeCl_{3 –}FeSO₄
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie -waterglas – chemische tuin

1.7.18. Thyndall effect

Info: Hoe kun je een colloïdale oplossing onderscheiden van een heterogene of homogene oplossing? Als de deeltjes tot hetzelfde groottebereik behoren als de golflengte van het licht, wordt het licht op de deeltjes gebroken, verstrooid en wordt dus zichtbaar.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Verse/halfvolle melk – Gedemineraliseerd water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie licht -colloïdaal mengsel – tyndall effect

1.7.19. Mate van verdeling rode bieten

Info: Hoe beïnvloedt de verdelingsgraad het diffusieproces? Omdat de verhouding van oppervlak tot volume het grootst is in de gesneden rode biet, wordt het water sterker gekleurd dan in de beker met de hele biet en met de gehalveerde rode biet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gedemineraliseerd water – Drie rode bieten
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie kleurstof – verdelingsgraad

1.7.20. Traube cell

Info: Hoe kan ik een” plantencel chemisch namaken”? Het Traube-neerslagmembraan bestaat uit koperferrocyanide en vormt zich gemakkelijk op een oppervlak van kristal- kaliumferrocyanide wanneer het kristal in een verdunde oplossing van kopersulfaat wordt gebracht . Het membraan is semi-permeabel en expandeert snel in de Traube-cel. In de cel bevindt zich een hoge concentratie kaliumferrocyanide met een sterke osmotische kracht. Hoewel het niet naar buiten kan diffunderen , kunnen water en de kopersulfaatoplossing naar binnen stromen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Kopersulfaat – Kaliumhexacyanoferraat(II)
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: diffusie – osmose

1.7.21. Chemical garden (chemische tuin)

Info: Je maakt waterglas met natriumsilicaat. Zodra de kristallen met de natriumsilicaatoplossing in aanraking komen lossen ze gedeeltelijk op en vallen in ionen uiteen en geven verschillende patronen in het waterglas.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Aluminiumsulfaat – Ijzer(II)chloride – Ijzer(III)chloride – Koper(II)sulfaat – Kobaltdichloride – Magnesiumchloride – Mangaan(II)chloride – Nikkeldinitraat – Cadmiumnitraat – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – osmose

1.7.22. Brownse beweging aantonen

Info: Hoe kun je de Brownse beweging zichtbaar maken? Beweging van aluminiumdeeltjes in het geprojecteerd beeld. De beweging wordt intenser met stijgende temperatuur.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: detergent of alcohol – aluminiumpoeder
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: brownse beweging – diffusie

1.7.23. Diffusie van gassen

Info: Hoe kun je diffusie met ammoniak aantonen? De ammoniakdeeltjes gaan zich willekeurig verspreiden. Dit ten gevolge van de kinetische energie die ze bezitten. We kunnen het diffusieproces waarnemen met de indicator broomthymolblauw.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: Broomthymolblauw-indicatoroplossing – Ammoniakoplossing 2 mol/l
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: brownse beweging – diffusie van gassen

1.7.24. Bewegende kleuren

Info: Welk effect heeft temperatuur op het verdelen van kleurstof in water? De kleurstof en het water mengen zich in beide glazen en er treedt een gelijkmatige kleuring op. In het hete water gebeurt de vermenging sneller dan in het koude water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: heet water – koud water – kleurstof
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: brownse beweging – diffusie – effect van temperatuur op diffusie

1.7.25. Bereiding van kameleonbolletjes

Info: Hoe kunnen we een vloeibare indicator gebruiken, zonder dat we de hele oplossing moeten kleuren met de indicator? De balletjes veranderen van buiten naar binnen van kleur. In een zure oplossing kleuren de kameleonballetjes rood-roze, in een neutrale oplossing blauw, en in een basische oplossing kleuren de balletjes geel-groen. Als je de reageerbuis lichtjes schudt, lijken de balletjes erin te zweven. Na enige tijd diffundeert de kleurstof uit de ballen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: calciumchloride 1% – gedestilleerd water – natriumalginaat 2%
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: emulsie – diffusie

1.7.26. Oplossing: theezakje en water

Info: Hoe kan men de Brownse moleculaire beweging zichtbaar maken? De kleurstoffen in de gedroogde pepermuntblaadjes in het theezakje zijn gedeeltelijk in water oplosbaar. In tegenstelling tot koud water kan heet water kleurstoffen heel goed oplossen; het is een uitstekend oplosmiddel.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Theezakje – 150 ml water
Thema: soorten mengsels – stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie – oplossing

1.8. Oppervlaktespanning

1.8.1. Kunstmatig lotuseffect op een cd

Info: Hoe kunnen we het lotuseffect nabootsen? De polycarbonaatlaag van de CD reageert met de aceton en vormt fijne kristallen die het oppervlak opruwen. Het resultaat is een ruw, super hydrofoob oppervlak in het bereik van nano /micrometer, dat werkt als een oppervlak met een lotuseffect.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gedemineraliseerd water – Aceton – Oude CD
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob

1.8.2. Drijvende kunst

Info: Hoe kan je een tekening tot leven laten komen en doen bewegen? Door met whiteboardstift op een glad oppervlak te tekenen, zoals bijvoorbeeld een bord, kan je je tekening tot leven brengen. Dit door de tekening even te laten drogen en vervolgens water toe te voegen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: White boardstift – Diep bord – Water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob – kunststoffen

1.8.3. Kleurenregen

Info: Hoe kunnen we een kleurrijke regen doen ontstaan met water en olie? Door gebruik te maken van polaire en apolaire eigenschappen van stoffen kan je zelf een kleurrijke regen creëren binnenshuis.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Plantaardige olie – Vloeibare voedingskleurstoffen
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob

1.8.4. Melk en kleurstof

Info: Hoe kunnen we het verschil in volle en magere melk aantonen? Bij de volle melk migreert de voedingskleurstof weg van het afwasmiddel. Bij de magere melk migreert de voedingskleurstof naar het afwasmiddel toe
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Volle melk – Magere melk – Voedingskleurstof – Afwasmiddel
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob – micellen

1.8.5. Onderwaterregen

Info: Hoe kunnen we het ‘laten regenen’ of druppelen onder water? De olie vormt een laag bovenop het water. Langzaamaan druppelen er kleine gekleurde druppels vanuit de olielaag door het water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Olie (zonnebloemolie) – Voedselkleurstof
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob – micellen

1.8.6. Motorboot

Info: Door intermoleculaire krachten tussen de watermoleculen (waterstofbruggen) ontstaat er een oppervlaktespanning aan het wateroppervlak. Deze oppervlaktespanning wordt verbroken door verontreinigingen zoals afwasmiddel (= fysische reactie).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – detergent – Voedselkleurstof
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: oppervlaktespanning – hydrofiel/hydrofoob – micellen

1.9. Temperatuur

1.9.1. Hoe kan een kaars doven zonder de kaars aan te raken?

Info: Hoe kan water koken bij een lagere temperatuur dan het kookpunt?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – bruistablet,
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: temperatuur – koolzuurgas – verbranding – branddriehoek

1.9.2. Ijs laat water koken

Info: Hoe kan water koken bij een lagere temperatuur dan het kookpunt? De fles werd tot de top gevuld met water, zodat het nauwelijks lucht is in het systeem.Door het ijsblokje ontstaat er een onderdruk waardoor het water nog kan koken bij een lagere temperatuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – ijs,
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: kookpunt – invloed van druk op kookpunt

1.9.3. Kokosvet koelt bij het smelten

Info: Wat gebeurt er wanneer we kokosvet en witte bijenwas in verwarmd water brengen? Faseovergangen worden altijd veroorzaakt door energie. Wanneer een stof van de ene toestand naar de andere overgaat, gaat dit gepaard met de opname of afgifte van warmte.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – bijenwas- kokosboter,
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: energieuitwisseling bij fasenovergangen

1.9.4. Koud en warm packs

Info: Maken van cold- en hotpacks met verschillende samenstellingen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – 10 g NH₄NO_{3 –}10 g CaCl_{2 –}10 g MgSO₄
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: energieuitwisseling bij oplossen van stoffen – exo- en endo-energetisch proces

1.9.5. Onderzoek van minarine

Info: Vul de proefbuis voor de helft met minarine. Neem de proefbuis vast met de klem. Verwarm de proefbuis zachtjes heen en weer over de hele lengte tot je een scheiding ziet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: minarine
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: smelttraject van minarine onderzoeken

1.9.6. Snel ijs

Info: Hoe kunnen we ijs maken zonder diepvries? Doordat het droogijs een temperatuur heeft van ongeveer -79°C bekomen we veel sneller ijs dan wanneer we het in de diepvries steken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Blik verse slagroom – 0,5l melk – Suiker / Vanillesuiker – CO₂-blusser
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: kookpunt van droogijs

1.9.7. Volumetoename van water door verwarming

Info: Door water op te warmen zet het volume uit. Dit wordt gecontroleerd door een volle erlenmeyer gevuld met water te verwarmen en het volume water wat toeneemt wordt gevolgd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – erlenmeyer – capillair
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: dichtheidsverschillen – invloed van warmte op dichtheid

1.9.8. Vriespuntsverlaging door calciumchloride

Info: Een in water oplosbaar zout levert een grotere vriespuntsdaling dan een stof die niet splitst in ionen. Als het water ‘verzadigd’ is en er geen zout meer kan oplossen: dan kom je aan -21,1 °C. Wil je beneden m in twintig nog ijs wegkrijgen, dan moet je het keukenzout (natriumchloride of NaCl) vervangen door calciumchloride (CaCl₂). Als dat oplost, levert één mol drie deeltjes (een calciumion en twee chloorionen) tegen twee bij keukenzout.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijsblokjes – vast calciumchloride
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: vriespuntverlagende werking – onttrekken van warmte bij oplossen

1.9.9. Vuurvaste ballon

Info: Rubber smelt wanneer het wordt verwarmd, daarom knapt de ballon. Omdat het water in de ballon de warmte van de vlam opneemt, smelt het rubber niet en blijft de ballon heel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2 balonnen – een weinig water
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: opname van warmte door water

1.9.10. Welke temperatuur heeft een kaarsvlam?Methode1

Info: Wat geeft de thermometer weer wanneer we deze in de vlam houden?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:kaars
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: verbrandingstemperatuur meten – temperatuur meten

1.9.11. Blad in de bunsenbrander brandt niet

Info: Kunnen we een blad papier in de vlam houden zonder dat deze gaat branden? De temperatuur van de kaarsvlam zorgt ervoor dat er een zwarte ring op het papier wordt gevormd. Wanneer we het papier in het puntje van de vlam houden kleurt deze bruin. Dit omdat het puntje van de vlam veel heter wordt dan het onderste gedeelte.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: een kaars, – een aansteker – een blad papier
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: verbranding – branddriehoek

1.9.12. Werking van antivries

Info: Door toevoeging van natriumchloride aan het ijs, daalt de temperatuur.
Zowel glycol als glycerol lost goed op in water. Ze werken vriespuntverlagend. Ze worden toegevoegd aan water om schadelijke uitzetting te voorkomen als het water bevriest.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijs- NaCl – Glycol & glycerol
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: vriespuntsverlagende werking – oploswarmte

1.9.13. Word de strafste zoutstrooier

Info: Wat is de laagst mogelijke temperatuur dat je kan verkrijgen met 40 g ijs en max 10 g zout ?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: keukenzout -ijs
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: vriespuntsverlagende werking – oploswarmte

1.9.14. Smeltcurve chocolade

Info: Hoe ziet de smeltcurve van chocolade eruit? We plaatsen de proefbuis met chocolade in een warmwaterbad zodat de chocolade geleidelijk opwarmt. Hierdoor heb je een mooie smeltcurve om af te lezen. Doordat chocolade een mengsel van stoffen is, zien we een smelttraject op de smeltcurve.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: chocolade
Thema:stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: smelten – smeltcurve – smelttraject

1.9.15. Maak je coldpack

Info: Maken van coldpacks met verschillende samenstellingen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 40 g ijs (2 kg voor heel de groep) – keukenzout (200 g voor heel de groep)
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: energieuitwisseling bij oplossen van stoffen – exo- en endo-energetisch proces – vriespuntsverlagende werking

1.9.16. Water verwarmen in warmwaterbad

Info: Zet water echt uit bij verhitting? Wanneer het water wordt verwarmd, bewegen de watermoleculen steeds sneller. Hoe sneller de deeltjes bewegen, hoe meer ruimte ze nodig hebben – het water zet uit, waardoor het volume toeneemt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: invloed van temperatuur op dichtheid – koken

1.9.17. Luchtdruk verplettert blik

Info: Hoe sterk is de luchtdruk? Bij onderdompeling in de kom met water, condenseert de waterdamp plotseling. Vloeibaar water neemt veel minder ruimte in beslag dan waterdamp. De gasdruk in het drankblikje wordt ineens beduidend lager dan de luchtdruk. Dit comprimeert plotseling het drankblik.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – blik
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: vormen van onderdruk

1.10. Viscositeit

1.10.1. Lopen op water

Info: Als je je vinger langzaam in het mengsel duwt, gaat je vinger wel het mengsel in. Als je snel je vinger in het maïzena-watermengsel duwt, lukt dat niet. Het mengsel lijkt hard. Een maïzena-watermengsel is een voorbeeld van een dilatant.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – maïzena
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: viscositeit – niet-Newtoniaanse vloeistoffen

1.10.2. Dilawattes

Info: Als je je vinger langzaam in het mengsel duwt, gaat je vinger wel het mengsel in. Als je snel je vinger in het maïzena-watermengsel duwt, lukt dat niet. Het mengsel lijkt hard. Een maïzena-watermengsel is een voorbeeld van een dilatant.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – maïzena
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: viscositeit – niet-Newtoniaanse vloeistoffen

1.11. Lichtsnelheid

1.11.1. Met chocolade de lichtsnelheid berekenen

Info: Hoe berekenen we de snelheid van het licht met behulp van chocolade? We kunnen d.m.v. chocolade en een magnetron de lichtsnelheid ongeveer berekenen. We maten ongeveer 6 cm tussen de 2 smeltpunten. De golflengte is 2 keer deze afstand en hieruit berekende we de lichtsnelheid: en de frequentie is 2,45.10⁹ /s. Hierdoor is de door ons berekende snelheid 297.10⁶ meter per seconde.
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: magnetron – chocolade
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: lichtsnelheid

1.12. Kleur

1.12.1. Gekleurd detergent, witte schuim

Info: Waarom is het schuim wit, ook al is het wasmiddel geel? Schuim bestaat uit ontelbare kleine zeepbellen. De huid van de zeepbel bestaat uit een dun laagje water en de oppervlakte-actieve stoffen in het wasmiddel. Het licht wordt gereflecteerd door deze extreem dunne waterfilm. Als wit licht wordt gereflecteerd, ziet het object er ook wit uit. Daarom ziet het schuim er altijd wit uit, zelfs als het wasmiddel gekleurd was.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – detergent
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: schuim – kleur

1.12.2. Schuim maken

Info: Waarom is zeepschuim wit, ook al glinsteren zeepbellen en is de shampoo gekleurd?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Beker – 30 ml zeep – 3 l water
Thema: soorten mengsels – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: schuim – kleur

2. Mengsels

2.1. Afbraak van een gel

Info:Hoe een gel afbreken? In de haargel zit een polyelektrolyt (hydroxyethylcellulose) als verdikkingsmiddel. Wanneer de gel alleen geroerd wordt, neemt de viskositeit niet af. De ionen in de polyelektrolyt gaan terug bindingen vormen. Wanneer men keukenzout gaat toevoegen aan de gel dan worden de bindingen geneutraliseerd. Dit zorgt er voor dat de gel vervloeit.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Haargel – 10 gram keukenzout
Thema: mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsels – gel –

2.2. Dansende materie

Info: Welke invloed heeft druk op de verandering van aggregatietoestand? Het mengsel van maïzena en water bestaat uit kleine vaste deeltjes die in suspensie zijn in water. Het mengsel verandert zeer snel van aggregatietoestand wanneer er veranderingen in druk optreden door bijvoorbeeld drukken, knijpen of vibreren. We kunnen dus vaststellen dat de relatie tussen de mechanische spanningen en de snelheid waarmee de aggregatietoestand verandert in deze situatie niet lineair is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zetmeel/Maïzena – water
Thema: mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: niet-Newtoniaans mengsel – viskositeit

2.3. Emulsies maken

Info: Wat gebeurt er als we olie, water en afwasmiddel samenvoegen? Wat gebeurt er als we wasbenzine, water en olie samenvoegen? Als je olie op water schenkt blijft de olie als een aparte laag op het water drijven. Schud je beide vloeistoffen goed door elkaar dan ontstaat een troebel mengsel (een emulsie) die al snel weer schift (weer twee vloeistoflagen vormt) met de olie als bovenste laag en water als onderste laag.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Afwasmiddel – Wasbenzine – Slaolie
Thema: mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: niet-Newtoniaans mengsel – viskositeit

2.4. Hoe zijn mengsels in te delen?

Info: We kunnen mengsels indelen volgens kleur OF volgens samenstelling OF volgens uitzicht
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Olie (vb frituurolie) – Krijtpoeder – Rode wijn – Spateltje of lepeltje – Zand
Thema: mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: heterogeen en homogeen mengsels – soorten mengsels op basis van aggregatietoestand

2.5. Zuivere stof of mengsel?

Info: Hoe kunnen we nagaan of we te maken hebben met een zuivere stof, of een mengsel aan de hand van hun kookpunt?
In de ene grafiek stijgt de temperatuur eerst snel en blijft nadien constant.
In de andere grafiek stijgt de temperatuur eerst snel en daarna langzamer.

We kunnen achterhalen welke stof de zuivere stof is, en welke stof dit is door de kookpunten te vergelijken met een tabel met daarin de kookpunten van een gegeven stof.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water -zout
Thema: mengsels – zuivere stof
Tijd: 15 min
Begrippen: kookpunt – kooktraject – mengsel – zuivere stof

2.6. Hoe kunnen we zout en suiker van elkaar onderscheiden?

Info: Hoe kunnen we suiker en zout van elkaar onderscheiden? Bekijk de stoffen in de petrischaaltjes en beschrijf ze aan de hand van bepaalde kenmerken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: suiker -zout
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: voorwerpeigenschappen- stofeigenschappen

2.7. Hoe zuiver is water?

Info: Neem verschillende stalen water (leidingwater, fleswater….) damp uit en kijk of er een residu overblijft.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: soorten water
Thema: mengsel en zuivere stof
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsel en zuivere stof

2.8. Indelen van soorten mengsels

Info:Omschrijf de verschillende mengsels: homogeen, heterogeen of colloïdaal. Welke aggregatietoestanden vind je in de mengsels? Probeer een schematische voorstelling te maken van het mengsel met het deeltjesmodel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: mengsels= melk, kopersulfaat in water, krijtpoeder in water
Thema: mengsel en zuivere stof
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsel en zuivere stof

2.9. Lipgloss

Info: Kunnen we lipgloss maken met producten uit de keuken? Het belangrijkste ingrediënt voor lipgloss is honing. Honing is een vochtinbrenger. Het zorgt ervoor dat er meer vocht uit je lichaam naar je lippen gaat. Ook zorgt honing ervoor dat je lippen glanzen en beschermd zijn tegen de zon. De amandelolie ligt als een laagje op je lippen en zorgt ervoor dat er geen vocht uit je lippen verdampt. Zo kun je geen droge lippen meer krijgen. De amandelolie en de honing maken samen met de vaseline je lippen glad en glanzend. De frambozen zorgen voor een lekkere smaak en een beetje kleur op je lippen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen Amandelolie (te koop bij de drogist) – 10 frambozen – Honing – Gezuiverde vaseline (te koop bij de drogist)
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsel – gel

2.10. Maak je eigen gel

Info:Laat de gelatinevelletjes 5 minuten weken in koud water.Knijp de gelatinevelletjes uit en doe ze in het bekerglas.Voeg 4 eetlepels kokend water toe en roer tot de velletjes opgelost zijn.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 3 velletjes gelatine – Kokend water – Eventueel glitters – Kleurstof – Parfumolie
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsel – gel

2.11. Maak je eigen lavalamp

Info: Door de bruistablet toe te voegen aan het mengsel, ontstaat er CO₂. Deze zorgt ervoor dat er gasbellen ontstaan. Zo krijgen we een leuke lavalamp.
De kleurstof lost op in het water maar niet in de olie. Wanneer het bakpoeder of de bruistablet oplost in water ontstaat er CO₂. Dat gas is lichter dan olie en water en gaat daarom naar boven.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Warm water – Plantaardige olie – Eventueel kleurstof, inkt – Bruistablet
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: mengsel – emulsie

2.12. Onderzoek van minarine

Info: Vul de proefbuis voor de helft met minarine. Neem de proefbuis vast met de klem. Verwarm de proefbuis zachtjes heen en weer over de hele lengte tot je een scheiding ziet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: minarine
Thema: stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: smelttraject van minarine onderzoeken

2.13. Wat gebeurt er als we zout en zand in water brengen?

Info: Wat gebeurt er als we zout en zand in water brengen? Sommige stoffen lossen goed op in water (zout), andere stoffen lossen moeilijk of niet op in water (zand).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Zand – Zout – Water
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: homogene en heterogene mengsels

2.14. Zoek het beste zeepbellenrecept

Info: Welke verhouding producten maakt de grootste zeepbellen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: gedestilleerd water- dreft detergent – glycerol – wit poeder suiker
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: schuim

2.15. Lavalamp met kleurtjes

Info: Wat gebeurt er als we een bruistablet in een heterogeen mengsel van water en olie brengen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Zonnebloemolie – Water – Kleurstof – Bruistablet of bakpoeder
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: emulsie

2.16. Bereiding van kameleonbolletjes

Info: Hoe kunnen we een vloeibare indicator gebruiken, zonder dat we de hele oplossing moeten kleuren met de indicator? De balletjes veranderen van buiten naar binnen van kleur. In een zure oplossing kleuren de kameleonballetjes rood-roze, in een neutrale oplossing blauw, en in een basische oplossing kleuren de balletjes geel-groen. Als je de reageerbuis lichtjes schudt, lijken de balletjes erin te zweven. Na enige tijd diffundeert de kleurstof uit de ballen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: calciumchloride 1% – gedestilleerd water – natriumalginaat 2%
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: emulsie – diffusie

2.17. Emulsie: olie en water

Info: Wat gebeurt er als je olie en water mengt? Olie- en waterdeeltjes mengen niet omdat de deeltjes erg van elkaar verschillen. Waterdeeltjes zijn polair, oliedeeltjes zijn niet-polair. Hoe meer de deeltjes op elkaar lijken, hoe gemakkelijker het is om stoffen met elkaar te mengen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 40 ml water – 40 ml plantaardige olie – 10 ml zeep
Thema: soorten mengsels
Tijd: 5 min
Begrippen: emulsie

2.18. Maken van messing

Info: Wat gebeurt er als je koper en zink versmelt? Koper en zink combineren om de legering te vormen messing .
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 17 g koperpoeder – 7,5 g zinkpoeder
Thema: soorten mengsels
Tijd:1 5 min
Begrippen: legering

2.19. Oplossing: theezakje en water

Info: Hoe kan men de Brownse moleculaire beweging zichtbaar maken? De kleurstoffen in de gedroogde pepermuntblaadjes in het theezakje zijn gedeeltelijk in water oplosbaar. In tegenstelling tot koud water kan heet water kleurstoffen heel goed oplossen; het is een uitstekend oplosmiddel.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Theezakje – 150 ml water
Thema: soorten mengsels – stofeigenschappen
Tijd: 5 min
Begrippen: diffusie – oplossing

2.20. Mist maken

Info: Kun je zelf mist maken en waar is mist eigenlijk van gemaakt? De waterdeeltjes worden samengedrukt tot een punt wanneer u in de fles knijpt. Als je loslaat, bewegen de waterdeeltjes van elkaar af. De waterdeeltjes hebben hiervoor energie nodig, waardoor ze afkoelen. De waterdamp wil weer vloeibaar worden (condenseren). Kleine wolkendruppeltjes vormen zich en zweven in de lucht.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Wegwerp plastic fles mineraalwater – Luciferhoutje – Wat warm water
Thema: soorten mengsels – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: mist – verdampen

2.21. Schuim maken

Info: Waarom is zeepschuim wit, ook al glinsteren zeepbellen en is de shampoo gekleurd?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Beker – 30 ml zeep – 3 l water
Thema: soorten mengsels – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: schuim – kleur

2.22. Suspensie maken

Info: Is het mengsel van zand en water een suspensie? Het zeezand wordt door roeren opgedwarreld. Het water wordt bruin. Zodra het water tot rust komt, wordt het weer helder en zakt het zand naar de bodem van de beker.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 20 g zeezand – 150 ml water
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: suspensie

2.23. Mengsel of zuivere stof

Info: Wanneer spreken we van een mengsel?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: verschillende componenten om een mengsel te maken
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: verschillende soorten homogene en heterogene mengsels

2.24. Rook en zuiveren van rook

Info: Hoe kun een rookmengsel maken en het wassen? Uit de erlenmeyer ontsnapt eerst een blauwe rook die geleidelijk witter wordt. De rook die van de sigaret opstijgt is blauw, de rook die door het water is geborreld en in de mond is geweest is wit. Naarmate we dieper uitademen wordt de lucht vochtiger en gaan de oorspronkelijk zeer kleine ammoniumchloridedeeltjes uit de reactie zich omringen met watermoleculen en dus in omvang groeien.
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: ammoniak geconcentreerd – zoutzuur geconsentreerd – een wasfles en water
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: rook

2.25. Mist op het toneel

Info: Hoe kun je zelf mist maken? De opborrelende mist die over de randen van het recipiënt omlaag valt en wel in grotere hoeveelheden als het onder water is gedompeld dan wanneer het bovendrijft. Het sublimerende CO₂ doet de waterdamp condenseren. Warm water en het langs alle kanten omringen door het water bij het onderdompelen versnellen het sublimeren en doet ook meer waterdamp ontstaan.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CO₂-blusapparaat grote glazen bokaal met water
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: mist

2.26. Bruisen en schuimen

Info: Een zuur maakt een gas vrij als het reageert met een carbonaat. Dit gas doet schuim ontstaan door de aanwezigheid van het waspoeder. De kleurverandering ontstaat door de indicator.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 50 ml methylroodoplossing (0,02 g methylrood in 60 ml 95% ethanol + 40 ml gedestilleerd water) – 20 g waspoeder
50 ml 6 mol/l HCl
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: schuim

2.27. Bruisen en schuimen met citroensap

Info: Hoe kun je met citroensap schuim maken? Citroensap maakt een gas vrij als het reageert met een carbonaat. Dit gas doet schuim ontstaan door de aanwezigheid van het detergent.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: citroen – 10 dr vloeibaar afwasdetergent – 1 soeplepel bakpoeder – 50 ml 6 mol/l HCl
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: schuim

2.28. Olie in water emulsie

Info: Hoe kun je een olie-wateremulsie bereiden? Met een 10-90 ethanol-tolueen mengsel is de bovenste laag troebel. In de tweede beker met 40-60 ethanol-tolueen is het mengsel in de onderlaag troebel. De troebelvorming wijst op een emulsievorming.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 40 ml gedestilleerd water – 30 ml tolueen – 10 ml absolute ethanol
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: emulsie

2.29. Schud en het beweegt

Info: Wat is het verschil tussen een silicagel en een maizena suspensie?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 125 ml maïzena – 50 ml water – 150 ml gedestilleerd water – 23 g droge silica
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: suspensie – niet-Newtoniaanse vloeistof

2.30. Een rookscherm

Info: Hoe kun je een rookscherm maken? De ontbinding van ammoniumnitraat wordt gekatalyseerd door de aanwezigheid van water.Naarmate de temperatuur stijgt wordt zink geoxideerd.Een aannemelijke verklaring voor de totale reactie is:
De aanwezigheid van dijood doet roodbruine dampen ontstaan
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: 4 g NH₄NO_{3 –}0,5 g NH₄Cl – 4 g zinkpoeder – 0,5 g dijood
Thema: soorten mengsels
Tijd: 15 min
Begrippen: rook

2.31. Mengsels maken

Info: Hoe kun je verschillende mengsels maken?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: hele reeks stoffen
Thema: soorten mengsels
Tijd: 10 min
Begrippen: homogene en heterogene mengsels

2.32. Water als zuivere stof of als mengsel

Info: Wat is het verschil tussen gedestilleerd water en leidingwater?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Verwarmingstoestellen – Gedestilleerd water – Leidingwater
Thema: mengsel en zuivere stof
Tijd: 10 min
Begrippen: mengsel of zuivere stof

3. Scheidingstechnieken

3.1. Adsorptie

3.1.1. Adsorptie cola

Info: Hoe ontkleuren we cola? Door middel van adsorptie met norritpoeder of actieve kool hebben we de kleur uit onze cola kunnen onttrekken. We kunnen dus besluiten dat adsorptie een scheidingstechniek is waarbij een adsorptiemiddel, in dit geval de actieve kool, bepaalde bestanddelen uit ons homogeen mengsel, cola, onttrekt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Norritpoeder of actieve kool – Cola
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.1.2. Adsorptie van aardbeiensauspoeder

Info: Hoe ontkleuren we aardbeiensaus? Door adsorptie met actieve kool kan de rode kleur van het sap verwijderd worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: aardbeiensauspoederpoeder 1g – HCl 70% 1ml – ethanol 5ml – actieve kool 10g
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.1.3. Adsorptie van geurstoffen

Info: Hoe ontgeuren we parfum? Door adsorptie met actieve kool kan de geurstof verwijderd worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: actieve kool eventueel zelf gemaakt – eau de cologne
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.1.4. Ontkleuren van wijn door adsorptie

Info: Door toevoeging van de actieve kool aan de wijn wordt deze zeer donker. Giet men het heterogeen mengsel over de filter, blijft een zwart residu achter en is het filtraat lichter van kleur. De rode kleur is uit het filtraat verdwenen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: actieve kool eventueel zelf gemaakt – wijn
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.1.5. Zuiveren van beekwater door adsorptie op een kolom

Info:Breng in de kolom/toevoertrechter wat glaswol. Breng hierop 1 g actief kool. Breng het beekwater op de actieve kool.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: beekwater – actieve kool
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.1.6. Bereiding van chloorgas en adsorptie aan actieve kool

Info:Hoe zien we dat er een gas is ontstaan? Wordt het gas geadsorbeerd? Aan de reactie zelf zien we niet dat er een gas ontstaat. Als we naar het eerste filtreerpapier kijken, zien we dat er een wel een gas ontstaat omwille dat het filtreerpapier ontkleurt. De actieve kool adsorbeert het chloorgas.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Methylroodoplossing – Zoutzuur 6mol/l – Actieve kool – KMnO₄
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 15 min
Begrippen: adsorptie – norit

3.2. Centrifugatie

Info: Het snelle ronddraaien versnelt het bezinken van de neerslag. Daarna kan de vloeistof door decantatie van de vaste stof worden gescheiden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: verdunde oplossing kopersulfaat (1mol/l) – NaOH oplossing 1mol/l
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 15 min
Begrippen: centrifugatie

3.3. Chromatografie

3.3.1. Chromatografie met krijt als stationaire fase

Info:Neem de blauwe stift. Schrijf op twee centimeter van een uiteinde van het krijt een doorlopende lijn met de blauwe stift. Plaats het krijt rechtop in de norvanol oplossing. Eindig de chromatografie indien er een duidelijke scheiding is opgetreden van de blauwe kleur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2 stukken krijt – een mortier met stamper. – ethanol – blauwe stift
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 15 min
Begrippen: chromatografie

3.3.2. Chromatografie van viltstiften over een koffiefilter

Info: Het water wordt opgezogen door de koffiefilter en neemt de inkt mee over de koffiefilter. De kleur van de viltstift wordt uiteengetrokken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koffiefilter – viltstiften
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 15 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.3. Funny hair

Info: Uit hoeveel kleuren bestaan viltstiften? Het water wordt opgezogen door de koffiefilter en neemt de inkt mee over de koffiefilter. De kleur van de viltstift wordt uiteengetrokken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koffiefilter – viltstiften
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.4. Kolomchromatografie

Info: Hoe een mengsel van kaliumpermanganaat en kaliumdichromaat scheiden
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: 100 ml mengsel KMnO₄ en K₂Cr₂O₇telkens 0.02 mol/l – 25 gAl₂O_{3 –}HNO₃ 0.5 mol/l – H₂SO₄ 0.1 mol/l
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 20 min
Begrippen: chromatografie – kolomchromatografie

3.3.5. Maak het mooiste chromatografie-kunstwerk

Info: Hoe bekom je (in groep) de mooiste chromatografie tekening? Wanneer een stuk papier met daarop een inktvlek in een bodempje water gehangen wordt trekt het water omhoog het papier in en neemt de kleurstoffen van de inkt mee,
maar de verschillende kleurstoffen stijgen niet met dezelfde snelheid.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koffiefilter – stiften
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.6. Papierchromatografie met M&M

Info: Hoe bekom je (in groep) de mooiste chromatografie tekening met M&M? Maak een M&M vochtig door hem onder te dompelen in het water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: TLC plaatje – 2 M&M’s – Aceton – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.7. Papierchromatografie van viltstiften met loopstoffen van variërende pH

Info: Door capillaire werking stijgt de vloeistof op en neemt de kleurstoffen (gedeeltelijk) mee. De zuurtegraad heeft een effect oplosbaarheid
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Indicatorpapier pH 1-10 – Zoutzuur 10%: HCl – Ammonia 5%: NH₄OH
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.8. Papierchromatografie op spinazie

Info: De kleur van spinazie wordt bepaald door verschillende vormen van chlorofyl, die via chromatografie te scheiden zijn.Chlorofyl a, dan chlorofyl b, dan xantofyl en bovenaan caroteen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: petroleumether – verse spinazie of andijvie, fijngesneden – aceton
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papierchromatografie

3.3.9. Runge chromatogram van kleurstoffen

Info: Span het met kopersulfaat behandeld papier vast aan de houten plankjes met de nageltjes. Experimenteer met de voorhanden oplossingen. Paraffine belet het bevochtigen van het papier. Je kan verschillende patronen vormen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:patentblauw: E132 – Natriumchloride (NaCl), zout – Natriumcarbonaat (Na₂CO₃, soda) – Kaliumhexacyanoferraat(III) (K₃{Fe(CN)₆}) – roodbloedloogzout – Tatrazine geel : E102 – Ijzer(III)chloride – paraffineolie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – runge chromatografie

3.3.10. Scheiding via TLC van aardbeienpudding

Info: De verschillende kleurstoffen in aardbeienpudding scheiden van elkaar door TLC-chromatografie
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: oplossing met kleur van puddingpoeder – Loopmiddel: 2,5% natriumcitraat/5% ammoniak/methanol: 20/5/3
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie – TLC

3.3.11. TLC van citroensap

Info: Is citroensap een zuivere stof? Kunnen we citroensap opsplitsen in haar verschillende componenten en bepalen of het gaat om zuren of basen?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen:
- Citroensap,
- Citroenzuur,
- Vitamine C,
- wijnsteenzuur,
- Broomthymolblauwoplossing,
- loopvloeistof (n-butanol/azijnzuur/water: 75/15/10) en geconc ammoniak.
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie – TLC

3.3.12. Twee-dimensionele chromatografie

Info: Chromatografie in twee dimensies op filtreerpapier
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Viltstiften (verschillende kleur) – Gedemineraliseerd water – Aceton
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie – tweedimensionele chromatografie

3.3.13. Koffiefilter wordt kerstboom

Info: Maak het mooiste kerstboompje met zout en viltstft wat opstijgt op een koffiefilter
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: keukenzout of een ander zout – viltstiften – filtreerpapier
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.3.14. Chromatografie viltstift

Info: chromatogrammen van viltstiftkleuren
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 10 smalle strookjes filtreerpapier – een reeks viltstiften (op waterbasis) – bekerglas met 10 ml zuiver water als eluens
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.3.15. Chromatografie met M&M’s

Info: Wat is de samenstelling van de kleurstoffen op de M&M’s? Niet alle M&M’s hebben meerdere kleuren. Blauw, rood en oranje zijn monokleuren, groen en bruin zijn multikleuren.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: M&M’s – Potlood – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.3.16. Zwart naar regenboog

Info: Hoe kunnen we aantonen dat de zwarte kleur in stiften een mengkleur is? De inkt in de zwarte marker bestaat uit verschillende pigmenten, die worden opgelost in een oplosmiddel dat wat water en alcohol bevat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Water – Alcoholstift (zwart) – Filtreerpapier – Petrischaal
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.3.17. Chromatografie van bladpigmenten

Info: Hoeveel kunnen we de bladpigmenten in spinazie scheiden? Een groen blad heeft verschillende bladpigmenten. Elk pigment heeft maar een bepaalde hoogte tot waar de loopvloeistof het kan meenemen en dit afhankelijk van de stationaire fase. Dit zorgt er voor dat je een scheiding krijgt in de pigmenten.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Spinazie blaadjes – Aceton – Diëthylether
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.3.18. Papierchromatografie op microschaal

Info: Hoe kun je aantonen op welke manier de verschillende kleuren van een viltstift zijn samengesteld? De kleurstoffen in viltstiften zijn soms mengsels van meerdere kleuren. We hebben dit mengsel gescheiden door middel van een scheidingstechniek, namelijk chromatografie.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Enkele viltstiften – Water – Ampule – Keukenpapier
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: chromatografie – papier chromatografie

3.4. Decanteren

3.4.1. Decanteren van olie uit mengsel olie-water

Info: Bij het mengen gaan de olie en water zich vermengen. Laat men het mengsel staan dan gaan zich snel twee duidelijke fasen vormen. De olie wordt de bovenste fase, het water de onderste. De bovenste laag kan voor een groot deel afgegoten of gedecanteerd worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: olie – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: decanteren – verschil in massadichtheid

3.4.2. Decanteren van olie uit mengsel olie-water met scheidtrechter

Info: Bij het mengen gaan de olie en water zich vermengen. Laat men het mengsel staan dan gaan zich snel twee duidelijke fasen vormen. De olie wordt de bovenste fase, het water de onderste. De bovenste laag kan voor een groot deel afgegoten of gedecanteerd worden. De scheiding gebeurt met de scheitrechter
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: olie – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: decanteren – verschil in massadichtheid – scheitrechter

3.4.3. Sedimenteren en decanteren

Info: Hoe kun je een mengsel van zand en water gemakkelijk scheiden? Het zand zinkt naar de bodem van de beker. Het water wordt bruin. Hoe langer je de ophanging laat staan, hoe meer zand en zwevende deeltjes naar de bodem zinken. Het water wordt lichter en lichter totdat het na enkele dagen eindelijk helder is. Het water kan voorzichtig worden afgegoten zonder dat het zand wordt meegesleurd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 150 ml water – 50 g zand
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: decanteren – verschil in massadichtheid

3.4.4. Decanteren van een emulsie en een suspensie

Info: Op basis van welke stofeigenschappen kunnen de bestandsdelen van een suspensie en emulsie van elkaar gescheiden worden? Bij de suspensie heeft zand een grotere massadichtheid dan water en in de emulsie heeft water een hogere massadichtheid dan olie.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Scheitrechter + statief – Water – Zand – Olie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: decanteren – verschil in massadichtheid

3.5. Destillatie

3.5.1. Destillatie met Alambic van wijn

Info: Maak volgende opstelling van tekening (zie foto hierboven) .Breng in de kolf het zeewater en warm traag op.Indien het water bijna verdwenen is uit de kolf wordt gestopt met de verhitting.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zout – water -alambic
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.2. Destillatie met gewoon glaswerk van wijn

Info: Destillatie van wijn zonder dat gebruik wordt gemaakt van een liebigkoeler
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 50 ml wijn
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.3. Destillatie van wijn met de Vigreuxkolom

Info: Destillatie van wijn waarbij gebruik wordt gemaakt van een vigreuxkolom
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 50 ml wijn – kookkolf – vigreuxkolom
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.4. Destillatie met minilabor van wijn

Info: Destillatie van wijn waarbij gebruik wordt gemaakt van minilabormateriaal
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 50 ml wijn – minilabor
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.5. Destillatie van wijn met geslepen glaswerk

Info: Destillatie van wijn waarbij gebruik wordt gemaakt van geslepen glaswerk. Meet met de piknometer de dichtheid en bepaal hieruit het volume alcohol.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: aardolie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.6. Gefractioneerde destillatie van ruwe aardolie

Info: Destillatie van aardolie. Geleidelijkaan wordt de temperatuur verhoogd. Onderzoek van brandbaarheid van de opeenvolgende fracties.
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: aardolie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt – gefractioneerde destillatie

3.5.7. Gefractioneerde destillatie

Info: Destillatie van wijn waarbij gebruik wordt gemaakt van een vigreuxkolom
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 50 ml wijn – kookkolf – vigreuxkolom
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – verschil in kookpunt

3.5.8. Stoomdestillatie van citroenschillen

Info: Destillatie van geurstoffen uit citrusvruchtschillen. De destillatie verloopt via stoom.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: citrusvruchtschillen (100 g)
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – stoomdestillatie

3.5.9. Stoomdestillatie van lavendel met minilabor

Info: Destillatie van geurstoffen uit lavendel. De destillatie verloopt via stoom en in een minilaboropstelling.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 1 g lavendel
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – stoomdestillatie

3.5.10. Vacuümdestillatie van zoutwater

Info: Destillatie van zoutwater. De destillatie verloopt via vacuüm en in een minilaboropstelling.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: zoutwater
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – vacuümdestillatie

3.5.11. Winnen van citroenschilolie

Info: Kunnen we de olie die in citroenschillen zit ontginnen? Na het toevoegen van sudanrood-oplossing zien we duidelijk 2 laagjes. Het bovenste laagje, de citroenschilolie “drijft” bovenop de waterachtige oplossing. Er is slechts heel weinig citroenschilolie gevormd doordat er veel verloren gaat door verdamping.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: citroenschillen, – ijs, – sudan-rood oplossing
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie – stoomdestillatie

3.5.12. Zelfgemaakte destillatieopstelling voor scheiding van zout uit water

Info: Water winnen uit zoutwater door verdampen en condenseren
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Zoutwater – Kom (best een donkere kleur) – Huishoudfolie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie

3.5.13. Destillatie-opstellingen

Info: Verschillende destillatieopstellingen naast elkaar
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: rode wijn
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie

3.5.14. Destillatie met ampullen

Info: Hoe kun je op een eenvoudige manier cola ontkleuren?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: cola
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: destillatie

3.6. Extractie

3.6.1. Extractie door schudden

Info: Extractie van dijood uit water door extractie met dichloormethaan
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: joodoplossing 0.1% 2ml – dichloormethaan 2ml
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: extractie

3.6. 2. Extractie van cafeïne uit koffie

Info: Hoe verkrijg je cafeïne uit koffie? Door de paarse kleur kunnen we aanduiden dat er cafeïne in koffie zit. De cafeïne lost op in het oplosmiddel (dichloormethaan) en de rest niet.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: cafeïne houdende stof (koffie) – natriumcarbonaat – dichloormethaan – magnesiumsulfaat – geconc HCl – Kaliumchloraat – NH₄OH 2 mol/l
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: extractie

3.6.3. Extractie van kleurstoffen uit een blad

Info: Hoe verkrijg je chlorofyl uit spinazie? Chlorofyl kan afgescheiden worden van de andere kleurstoffen door gebruik te maken van het feit dat chlorofyl oplost in benzine, terwijl caroteen en xantofyl dat niet doen. Voeg aan de oplossing van de plantenkleurstoffen in white spirit een gelijke hoeveelheid wasbenzine toe en schud het geheel.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: groene bladeren – white spirit – benzine
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:15 min
Begrippen: extractie

3.6.4. Extractie van olie uit pindanootjes met Soxhlet

Info: Hoe verkrijg je olie uit pindanoten met Soxhlet? Bouw de Soxhletopstelling. Breng de pindanoten met filtreerpapier in een extractiehuls en vervolgens in de Soxhlet. Zet de warmwatermantel aan en extraheer tot de ether minstens 3 keer is overgeheveld.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: pindanoten – diëthylether
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:60 min
Begrippen: extractie -soxhlet

3.6.5. Extractie van koffie uit koffiepoeder

Info: Een aantal geur-, smaak- en kleurstoffen lossen op in het water, wat dient als extractiemiddel. Na filtratie is de donkere kleur van het water goed zichtbaar. Des te warmer het water, des te meer en des te makkelijker de geur-, kleurstoffen oplossen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: koffiepoeder – heet water (kookplaat/waterkoker)
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.6.6. Jood uit zeewier door extractie

Info: Hoe kunnen we testen of er jood in zeewier zit? Omdat dijood een apolaire stof is zal het oplossen in de cyclohexaan. Als dan de cyclohexaan verdampt, blijft enkel nog dijood over.Zeewier bevat een aantoonbare hoeveelheid dijood.
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: Waterstofperoxide 6% – Cyclohexaan – Zwavelzuur 0,5mol/l – Zeewier
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.6.7. Extractie van olie uit pindanootjes

Info: Hoe kunnen we vet/olie isoleren uit pindanoten? Bij het toevoegen van water gebeurt geen visuele reactie. Er ontstaat wel een aantal olie-achtige druppels bovenop het water (breken het licht). Bij het toevoegen van ether gebeurt wel een visuele reactie, namelijk de ether wordt troebel. Dit wil zeggen dat de olie van de pindanoten oplost in ether, olie lost niet op in water.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Pindanoten – Ether – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.6.8. Extractie van vet uit chips

Info: Hoe kunnen we vet van chips scheiden? Hoe kunnen we het vetgehalte in chips bepalen? Door middel van extractie kunnen we het vet van de chips scheiden. Hiervoor maken we gebruik van het Soxhletapparaat.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: paprikachips – diethylether
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 60 min
Begrippen: extractie

3.6.9. Extractie van vet uit kokosschilfers met een theezakje

Info: Hoe kunnen we kokosolie winnen met een theefilter? De ether extraheert het vet van de kokosvlokken. Door deze dan te destilleren zien we dat er een vetlaagje ontstaat.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Kokosnotenvlokken – Petroleumbenzine
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 60 min
Begrippen: extractie

3.6.10. Scheidingsstoffen met koffie

Info: Ethanol kan de lavendelgeur veel beter uit de plant halen dan water . De chemische structuur van het ethanolmolecuul is vergelijkbaar met de structuur van de geur. Ethanol is een van de beste oplosmiddelen voor kruidengeuren en actieve ingrediënten en wordt daarom vaak gebruikt in cosmetica.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: lavendel -ethanol
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.6.11. Extractie op lavendel

Info: Op welke manier verlopen de extractie en filtratie van koffie het meest voordelig?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: koffiepoeder – water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.6.12. Extractiemiddelen onderzoeken om chlorofyl te extraheren

Info: Welk extractiemiddel kunnen we gebruiken om chlorofyl uit bladeren te extraheren? De kleurstoffen zitten vast in het blad. Wanneer we er een extractiemiddel aan gaan toevoegen komt deze in aanraking met de kleurstoffen. De kleurstoffen gaan beginnen oplossen in het extractiemiddel waardoor deze groen gaat kleuren.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: koffiepoeder – water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: extractie

3.7. Filtratie

3.7.1. Filtratie op mengsel van zand en kopersulfaat

Info: Filtratie van zand uit een koper(II)sulfaatoplossing
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koper(II)sulfaat – zand
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.7.2. Filtratie met de Büchner

Info: Filtratie van zand uit een koper(II)sulfaatoplossing en deze keer met gebruikmaking van een Buchnertrechter
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koper(II)sulfaat – zand
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat – concentratiegradiënt

3.7.3. Filtratie van geadsorbeerde cola met minilabor

Info: Na adsorptie van kleurstof uit cola de filtratie in minilabor
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ontgaste colawater 5ml – actieve kool 0,5g
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.7.4. Filtratie op mengsel van water en krijt

Info: Hoe kunnen we water en krijt uit een mengsel krijt/water scheiden? Het krijt dat gemalen is gaat niet door de filter, de deeltjes zijn groter dan de gaatjes van de filter. Deze deeltjes zijn het residu, het water dat door de filter loopt is het filtraat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Wit krijt (1 cm) – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.7.5. Biologische zuivering

Info: Hoe kun je met eenvoudige middelen een biologische zuiveringsfase creëren? Na een uur zie je dat het mengsel in de geventileerde gaswasfles helderder is. Na 24 uur is de troebelheid bijna verdwenen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 100 druppels melk – 200 ml vijverwater
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.7.6. Filtratie en kristallisatie

Info: Hoe kun je zout van zwavel scheiden? Het residu na filtratie is geel en bijgevolg zwavel. Als het filtraat wordt ingedampt, bekom je witte kristallen, het keukenzout
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zout – zwavel
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 10 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.7.7. Beekwater zuiveren

Info: Hoe kunnen we beekwater zuiveren? Het filtreerpapier en glaswol heeft het zand en andere vaste deeltjes tegengehouden die groter zijn dan de poriën van het filtreerpapier. Het actief kool heeft kleine bestanddelen uit het water gehaald die we niet met het blote oog kunnen zien. Daarom dat het water veel helderder is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: actieve kool – beekwater
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 20 min
Begrippen: filtratie – residu – filtraat

3.8. Kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.1. Aluinkristallen kweken

Info: Maken van grote kristallen uit aluin en dit via kristallisatie uit een oververzadigde oplossing
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Aluin ([KAl(SO₄)₂.12H₂O] – Gedemineraliseerd Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:40 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.2. Bereiding van aspirine op microschaal

Info: Hoe bereiden we aspirine? Reactie met azijnzuur en ethanol en nadien kristallisatie met minilabor opstelling
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: zuiver azijnzuur – zuiver ethanol – geconcentreerd zwavelzuur
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:40 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.3. Bereiding van Struvitkristallen

Info: Wat gebeurt er als we een mengsel van een kaliumbromideoplossing en een kaliumfosfaatoplossing samenvoegen met een mengsel van een ammoniumchlorideoplossing en een magnesiumchlorideoplossing en dit mengsel laten uitdampen? Het KBr verhoogt de dichtheid van de oplossing. Hierdoor ontstaat een bovenstaande laag van Mg²⁺/NH₄⁺. Aan het grensoppervlak bouwt zich het struvitkritstal Mg(NH₄)PO₄. Dit zout is beperkt oplosbaar in water en er ontstaan fijne naalden aan het contactoppervlak. Uit de oplossingen diffunderen de ionen zodat een langzame kristallisatie ontstaat.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Water – Magnesiumchloride hexahydraat – Ammoniumchloride – Kaliumfosfaat – Kaliumbromide
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:40 min
Begrippen: kristallisatie — indampen – uitdampen

3.8.4. Chromaatkristallen

Info: Wat zal er gebeuren met de gele oplossing van ammoniumdichromaat, water en sterke ammoniak als men het enkele dagen in een petrischaaltje laat staan? In een ammonium(di)chromaatoplossing ontstaat een evenwicht tussen chromaat en dichromaat, al naar gelang de ammoniakconcentratie. Door toevoegen van ammonia verschuift het evenwicht naar rechts. Door de overmaat ammonia veranderen de oranje dichromaationen overwegend in gele chromaationen. Bij het indrogen verdampt er ammoniak en schuift het evenwicht weer naar links: de oranje dichromaationen worden gevormd.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 2 ml ged. water (H₂O); – 0,1 g ammoniumdichromaat ((NH₄)₂Cr₂O₇); – 2 ml ammoniak 25% (NH₃ _(aq)).
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:40 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.5. Dauw op een plant

Info: Hoe kunnen we dauw maken op een plant? Het benzoëzuur gaat na verhitting terug sublimeren en zet zich vast op de plant.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 10g benzoëzuur
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.6. Fractionele kristallisatie

Info: Hoe kunnen we verschillende zouten scheiden van elkaar door kristallisatie?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Ijs – NaCl 20g – kaliumnitraat
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – fractionele kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.7. Heet ijs

Info: Hoe kunnen we zelf een “ijsblok” op 1 seconde maken? De kristallisatie van natriumacetaat is sterk exotherm, wat wil zeggen dat er veel energie bij vrijkomt. De doorzichtige vloeistof verandert hierbij in een vaste stof.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Natriumacetaat – 100ml water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.8. Herkristalliseren van acetylsalicylzuur

Info: Herkristalliseren van acetylacylzuur met minilaboropstelling
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: acetylsalicylzuur 50 mg (halve aspirinetablet) – ethanol 4 ml – water 4 ml
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie -herkristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.9. Kristallisatie met salol

Info: Oplossen van salol en nadien terug kristalliseren
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 2 gram salol – Warm water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.10. Kristallisatie tot een kerstboompje

Info: Filter met viltstiften gekleurd zetten in een zoutoplossing. Kristallisatie op de filter
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Viltstiften – Zout – Water (H₂O)
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.11. Kristallisatie tot stalagmieten en stalactieten

Info: Giet de bekers half vol met warm water. Voeg hieraan 5 lepels natriumcarbonaat en roer tot volledig opgelost. Verbind met de doek de twee bekers. Voeg regelmatig een paar druppels water toe
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: natriumcarbonaat – water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.12. Kristallisatie van azijnzuur

Info: Waarom noemt men zuivere azijnzuur ook ijsazijn? De kristallisatie begint pas bij een sterk onderkoelde toestand. Eens de kristallisatie start, begint de temperatuur door de vrijgezette kistallisatiewarmte te stijgen tot 16,5°C bereikt wordt. Het bevroren azijnzuur smelt pas boven de 16,5°C.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Azijnzuur (geconcentreerd) – IJs
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.13. Kristallisatie van citroenzuur

Info: Wat gebeurt er met citroenzuur als we het lange tijd blootstellen aan lucht? Het water in de citroenzuuroplossing verdampt. De overgebleven bestanddelen (zuurrest) blijven over en vormen een kristalrooster
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing van 5-10%
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.14. Kristallisatie van keukenzout

Info: Maak een oplossing van keukenzout in water en giet deze in een uitdampschaaltje. Zet het schaaltje op een licht opwarmende kookplaat. Het water verdampt in het schaaltje en er worden kristallen van keukenzout gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: keukenzoutoplossing 5%
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.15. Lichtgevende kristallen

Info: Hoe maken we lichtgevende kristallen? Door kristallen te maken met de kleurstof van fluostiften.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Markeerstift – Aluin
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:10 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.16. Maak de hoogste zouttoren

Info: Hoe kan ik binnen 20 minuten de hoogste natriumacetaattoren verkrijgen door maximaal 10 gram natriumacetaat te gebruiken?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: natriumacetaat ( max. 10 g per beurt; 250g in totaal) – gedemineraliseerd water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:30 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.17. Maak het mooiste sneeuwlandschap

Info: Maak het mooiste sneeuwlandschap met benzoëzuur. Bij sublimatie wordt een vaste stof omgezet in een gas, zonder dat er tussendoor eerst een vloeistof wordt gevormd. Bij de techniek ‘sublimatie’, laat men het gas dat hierbij ontstaat onmiddellijk weer condenseren op een koud oppervlak. De stof die op het koude oppervlak condenseert is dan meestal zeer zuiver van samenstelling.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: benzoëzuur – gedemineraliseerd water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:30 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.18. Maak zelf kristallen

Info: Laten groeien van kristallen aan een touwtje in een oververzadigde oplossing
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: Brochettestok – Confituurpot – Touwtje – Gedestilleerd water – Keukenzout
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:30 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.19. Natriumacetaattorentje maken uitvoering 2

Info: Hoe kan ik binnen 20 minuten de hoogste natriumacetaattoren verkrijgen door maximaal 10 gram natriumacetaat te gebruiken?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: natriumacetaat ( max. 10 g per beurt; 250g in totaal) – gedemineraliseerd water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:30 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.20. Onderzoek van koffie

Info: Laat de kop enkele dagen op een warme plaats staan
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kop met bodempje koffie
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.21. Snelle kristallisatie met benzoëzuur

Info: Benzoëzuur oplossen in ethanol. Ethanol laten verdampen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: absolute ethanol – benzoëzuur
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.22. Zout van water scheiden

Info: Hoe kun je zout van zand scheiden? Water toevoegen, filtreren en indampen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: mengsel van zand en zout
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.23. Kleine kristallen maken

Info:Maak een oververzadigde boorzuuroplossing.Proefbuis verwarmen in de vlam tot alle vaste stof is opgelostProefbuis dan onderdompelen in koud water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: boorzuur
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.8.24. Kristallisatie van suiker

Info:Hoe kunnen we suikerstokken maken? Het water verdampt uit de suikeroplossing waardoor het suiker terug een kristalstructuur gaat vormen. Het suiker gaat kristalliseren aan het stokje.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: suiker – kleurstof
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:5 min
Begrippen: kristallisatie – indampen – uitdampen

3.9. Complexe mengsels scheiden

3.9.1. Hoe kunnen we een zelfgemaakt mengsel scheiden?

Info:Hoe kunnen we een zelfgemaakt mengsel scheiden?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Knikkers – Krijt – Kristalsuiker – IJzeren spijkers – Olie – Water – zand
Thema: scheidingstechnieken
Tijd:25 min
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken

3.9.2. Maken van biodiesel

Info:Hoe kunnen we een zelfgemaakt mengsel scheiden? Weeg NaOH af op een balans.Voeg methanol toe. Schroef de deksel op het potje en schud goed totdat alle loog is opgelost.Verwarm zonnebloemolie .Giet deze bij de loog oplossing en sluit het flesje goed af.Schud krachtig gedurende een minuut. Na enige tijd komt de biodiesel bovendrijven.
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: zonnebloemolie – methanol – natronloog (gootsteenontstopper korrels) – keukenzout
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 1 u25 min
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken

3.9.3. Scheiden van suiker uit een suikerbiet

Info:Hoe kunnen we suiker uit suikerbieten halen? Door een opeenvolging van scheidingstechnieken: extractie, filtratie, kristallisatie, centrifugatie…
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen: suikerbieten – kalkwater
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 1 u
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken

3.9.4. Zuiveren van water

Info:Hoe kunnen we beekwater zuiveren? Door adsorptie, filtratie…
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Al₂(SO₄)₃ 1% – NH₃ 6 mol/l – troebel water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 20 min
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken

3.9.5. Kwalitatieve analyse van voedingsstoffen in melk

Info:Hoe kunnen we delen in melk scheiden en analyseren? Door verschillende scheidingstechnieken te gebruiken en geïsoleerde delen te analyseren
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: volle melk- verdund azijnzur – verdund natriumhydroxide 0.5 mol/l – kopersulfaatoplossing 1% – diethylether – ethanol 96%- indikatorpapier – natriumsulfaat – Fehling-oplossingen – SudanIII-oplossing 0.1% in methanol – natriumdithionietoplossing 1% – ammoniumoxalaatoplossing 5% – ammoniummolybdaatoplossing 10%
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 2 uur
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken – analysetechnieken

3.9.6. Bundel scheidingstechnieken dagelijks leven

Info:Bundel met verschillende technieken los van elkaar uit te voeren
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: verschillende proeven en materialen
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 2 uur
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken – analysetechnieken

3.9.7. Scheidingstechnieken op vast mengsel

Info:Hoe kun je een mengsel van koper, ijzer, zand en zout van elkaar scheiden zodat je uiteindelijk alle afzonderlijke stoffen hebt gescheiden?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Koperstukjes – Ijzerstukjes – Zand – Keukenzout – Water
Thema: scheidingstechnieken
Tijd: 1 uur
Begrippen: scheidingsschema – verschillende scheidingstechnieken – analysetechnieken

4. Moleculen en moleculemodellen

4.1. Schatting van de lengte van een molecule oliezuur

Info:Hoe kun je de grootte van een molecule bepalen?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: ethanol – oliezuur oplossing
Thema: moleculemodellen
Tijd: 30 min
Begrippen:moleculen – moleculemodellen

4.2.Molecuulmodellen bestuderen met legoblokjes

Info:Hoe kan je met behulp van het moleculemodel een onderscheid maken tussen enkelvoudige stoffen en samengestelde stoffen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:legoblokjes
Thema: moleculemodellen
Tijd: 30 min
Begrippen:moleculen – moleculemodellen

4.3. Molecuulmodellen bestuderen2

Info:Hoe kan je met behulp van het molecuulmodel een onderscheid maken tussen enkelvoudige stoffen en samengestelde stoffen? Met de atoommodellen kun je moleculen van zuivere stoffen bouwen. Je krijgt zo moleculemodellen. Moleculen van samengestelde stoffen bestaan uit verschillende atoomsoorten of elementen. De moleculen van enkelvoudige stoffen bestaan uit één atoomsoort.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:doos modellen
Thema: moleculemodellen
Tijd: 30 min
Begrippen:moleculen – moleculemodellen

4.4. Sterretjes met oliezuur

Info:Door het volume en de oppervlakte te meten van een laagje oliezuur dat op water drijft, kun je een schatting maken van de lengte van een oliezuurmolecuul. Een oliezuurmolecuul is langwerpig, waarbij één kant in het water steekt.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen:oliezuur – diëthylether
Thema: moleculemodellen – grootte van moleculen
Tijd: 30 min
Begrippen:moleculen – moleculemodellen

4.5. Hoeveel water is nodig om inkt onzichtbaar te maken?

Info:Hoeveel water heb je nodig om 10 druppels inkt onzichtbaar te maken?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:blauwe inkt
Thema: moleculemodellen – grootte van moleculen
Tijd: 20 min
Begrippen:moleculen – moleculemodellen – begrip model

Hoofdstuk 1 – Experimenten

0. Algemeen

1. Stofeigenschappen

2. Mengsels

3. Scheidingstechnieken

4. Moleculen en moleculemodellen

steekkaarten experimenten

Zoektermen

Een UCLL project

Partners

Delen