Hoofdstuk 9 – Experimenten

1. Alcoholen

1.1. Ethanol

1.1.1. Alcoholcement

Info: Wat gebeurt er als we eiwitten behandelen met zuren? Zowel cola als azijn bevatten zuren. Cola bevat fosforzuur en azijn bestaat natuurlijk uit een lage concentratie azijnzuur. Het zuur zorgt voor de denaturatie van de eiwitten die we terugvinden in de Baileys.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Azijn – Cola – Baileys / koffiemelk/ cream
Thema: organische stoffen – neerslagreactie – biochemie
Tijd: 10 min
Begrippen: denaturatie van eiwitten

1.1.2. Alcoholgehalte bepalen van jenever

Info: Hoeveel alcohol bevat jenever? In de maatcilinder zien we dat er ongeveer 3,8ml alcohol in de maatcilinder zit. In de maatcilinder ziet wat meer dan 10ml jenever. Dus als we dit snel omrekenen komen we op 33% alcohol uit. Dit komt overeen met de opgegeven 30%.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: jenever – kopersulfaat – kaliumbicarbonaat/natriumcarbonaat
Thema: organische stoffen – chemisch rekenen
Tijd: 20 min
Begrippen: bepaling gehalte ethanol

1.1.3. Alcoholoxidatie

Info: Wat gebeurt er met de paars gekleurde propan-1-ol, propan-2-ol en t-butanol bij de oxidatie? Propan-1-ol wordt geoxideerd door permanganaat tot propanal en tot propionzuur. Propan-2-ol oxideert tot aceton. Het permanganaat gaat naar het groene MnO₄^2- en tot MnO₂. Tertiair butanol ondergaat geen oxidatie.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KMnO₄ (0,006 mol/l) – NaOH (1mol/l) – Propan-1-ol & propan-2-ol & t-butanol
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: reacties met organische stoffen – oxidatie

1.1.4. Bepalen van alcoholgehalte in alcopops

Info: Hoeveel alcohol zit er in een alcopop? De alcopop bevat inderdaad iets van een 10 procent alcohol. De destillatie is vrij eenvoudig uit te voeren
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen:Alcoholpop
Thema: organische stoffen – chemisch rekenen
Tijd: 20 min
Begrippen: concentratie -verbranding – doseren alcoholgehalte

1.1.5. Bereiding van ethanol

Info: Hoe kun je ethanol bereiden? Het sucrose hydrolyseert tot enkelvoudige suikers in oplossing en in aanwezigheid van gist
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 100 ml suikeroplossing 60 g/100ml – 2 g bakkersgist
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen: concentratie – vergisting

1.1.6. Brandende zakdoek

Info: Het water dat in de zakdoek zit, zorgt ervoor dat als het alcohol verbrand is, de doek niet verbrandt. Door de warme alcohol vlam zal er weliswaar iets verdampen maar daardoor behoudt de doek juist een lage temperatuur (tijdens een faseverandering van vloeistof naar gas blijft de temperatuur constant) en kan het niet ontbranden.De doek kan pas ontbranden als alle water verdampt is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: isopropanol-water of ethanol-water (50-50)
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: concentratie – verbranding

1.1.7. Bij welk alcoholpercentage kun je jenever doen branden?

Info: Het water dat in de zakdoek zit, zorgt ervoor dat als het alcohol verbrand is, de doek niet verbrandt. Door de warme alcohol vlam zal er weliswaar iets verdampen maar daardoor behoudt de doek juist een lage temperatuur (tijdens een faseverandering van vloeistof naar gas blijft de temperatuur constant) en kan het niet ontbranden.De doek kan pas ontbranden als alle water verdampt is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: isopropanol-water of ethanol-water (50-50)
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: concentratie – verbranding

1.1.8. De alcoholtest

Info: Wat zal er gebeuren als ethanol in contact komt met kaliumdichromaat? Na een minuut ontstaat een groene kleur van Cr³⁺ in de dichromaatoplossing welke geleidelijkaan de oranje kleur omzet naar geel-groen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 5% K₂Cr₂O₇ oplossing – H₂SO₄ geconcentreerd – Ethanol 97%
Thema: anorganische stoffen– redoxreactie – organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: zouten – identificatie ethanol

1.1.9. Drijven of zinken

Info: Is de dichtheid van water groter of kleiner dan de dichtheid van alcohol?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijsblokvormpjes – water – alcohol – ijsblokjes
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 25 min
Begrippen: ethanol – massadichtheid

1.1.10. Etheenbereiding uit ethanol door katalysator

Info: Hoe kan je etheen uit ethanol bereiden? Deze proef toont aan dat door middel van een katalysator en verhitting de ethanol wordt omgezet in een gas, nl. etheen. De katalysator zorgt in dit geval voor een kraakproces en breekt dus de bindingen van ethanol door.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Staalwol – Ethanol – Katalysator
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 25 min
Begrippen: ethanol – koolwaterstoffen

1.1.11. Geflambeerd geld

Info: Wat gebeurt er wanneer we een briefje geld (of stukje papier) dat ondergedompeld is geweest in wodka, whisky of een oplossing bestaande uit 50% water/50% ethanol in brand steken?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Briefje geld of een stukje papier – Alcoholrijke drank/oplossing 50% water/50% ethanol – keukenzout
Thema: organische stoffen – alcoholen
Tijd: 25 min
Begrippen: ethanol – koolwaterstoffen

1.1.12. Het schenden van briefgeheim

Info: Hoe kunnen we een brief lezen in een gesloten envelop? De tekst van een brief kan zichtbaar worden gemaakt als de envelop wordt bevochtigd met ethanol. Papier is polair en neemt ethanol op, daardoor wordt het papier enigszins doorzichtig. De inkt schijnt vervolgens door de envelop heen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanol – potlood
Thema: stofeigenschappen – eigenschappen van stoffen – organische stoffen – alcohol
Tijd: 15 min
Begrippen: polariteit – polaire stoffen – waterstofbrugkrachten – ethanol

1.1.13. Hoe bekomen we de hoogst mogelijke stuiterbal?

Info: Doe 20 ml waterglas in het plastic bekertje. Voeg 10 ml ethanol toe.Meng het mengsel m.b.v. de spatel en maak een gelijkmatige cirkelvormige beweging.. Als het mengsel vast wordt , kneed tot een bal.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:waterglas (natriumsilicaat) – ethanol (95%) (alcohol)
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties – organische stoffen – alcohol
Tijd: 25 min
Begrippen: zouten – katalysator – stofvorming – ethanol

1.1.14. Mysterieuze ijsblokken

Info: In welke stof gaat het ijsblokje zinken? De dichtheid van ijs is 0,9 gram per ml, van water 1 gram per ml en van ethanol 0,79 gram per ml. Omdat de dichtheid van ijs kleiner is dan water gaat het ijsblokje blijven drijven. Omdat de dichtheid van ijs groter is dan dat van ethanol gaat het ijsblokje zinken naar de bodem.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2 ijsblokjes – Water – Ethanol
Thema: stofeigenschappen – chemische reacties – organische stoffen – alcohol
Tijd: 25 min
Begrippen: dichtheid – ethanol

1.1.15. Reductie van kaliumpermanganaat met ethanol

Info: In een zure oplossing wordt permanganaat gereduceerd tot Mn(II) met ethanol. Tijdens de reductie verandert de paarse kleur in een bijna kleurloze oplossing.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,1 mol/l KMnO₄, – gec H₂SO₄, – ethanol
Thema: redoxreacties – chemische reacties – organische stoffen – alcohol
Tijd: 25 min
Begrippen: oxidans – ethanol – verschillende oxidatiegetallen mangaan

1.1.16.Troebel komt en gaat met ouzo

Info: Kunnen we een emulsie omzetten naar een oplossing? Anijs en ouzo bevatten naast alcohol (ethanol) ook olie-achtige extracten van o.a. steranijs. De olie lost op in het ethanol/watermengsel. Wordt het percentage ethanol te laag, door toevoeging van water, dan ontstaan druppeltjes olie. Dit is vergelijkbaar met de miniscule vetdruppeltjes in melk. Toevoeging van detergent maakt de fasenscheiding weer ongedaan. De vetbolletjes lossen op in zeep.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: aperitief: ouzo, raki (anijssmaak) – een beetje afwasmiddel
Thema:stofeigenschap – organische stoffen – alcohol
Tijd: 25 min
Begrippen: mengsel – emulsie – ethanol

1.1.17. Verbrandingsgassen

Info: Welke dampen komen vrij als je alcohol verbrandt? Bij het verbranden van ethanol komen zowel koolstofdioxide als water vrij
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kalkwater – Ethanol – Kobaltchloridepapier
Thema: chemische reacties – organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: verbranding – ethanol

1.1.18. Verbranding van boorzuur in ethanol en methanol

Info: Wat gebeurt er wanneer we boorzuur verbranden in combinatie met verschillende stoffen(ethanol, methanol)?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Boorzuur – Ethanol – methanol – zwavelzuur
Thema: chemische reacties – organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: verbranding – ethanol

1.1.19. Reactie tussen ethanol en koperoxide

Info: Wat gebeurt er als we een mengsel van CuO en ethanol verwarmen? Bij het verwarmen krijgt het mengsel een roodbruine kleur. Bovenin de reageerbuis condenseert een kleurloze vloeistof. Er ontstaat koper en ethanal, dit komt doordat ethanol een grotere affiniteit voor zuurstof heeft dan koper.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CuO – Ethanol 100%
Thema: chemische reacties – organische stoffen – alcohol – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: verbranding – ethanol

1.1.20. Reactie tussen kaliumdichromaat en ethanol in zuur milieu

Info: Wat gebeurt er als we een mengsel van K₂Cr₂O₇ en ethanol verwarmen? Bij het samenvoegen wordt de oranje gekleurde oplossing groen. Er is een aparte geur waarneembaar.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: K₂Cr₂O₇ 0,1 mol/l – Ethanol 96% – Zwavelzuur 1 mol/l
Thema: chemische reacties – organische stoffen – alcohol – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oxidans – ethanol

1.1.21. Wolken creëren

Info: Hoe kunnen we een wolk nabootsen in een PET-fles? De wolk in de fles ontstaat er doordat de druk in de fles gaat stijgen waardoor de alcoholdeeltjes gasvormig worden. Wanneer de druk er dan vanaf gaat dan gaan de gasvormige deeltjes veranderen in vloeibare deeltjes die zich vormen zoals een wolk.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: fasenovergangen

1.1.22. Reinigen van vet met ethanol

Info: Waarom wordt alcohol gebruikt voor glazenwassers? Ethanol is een oplosmiddel voor vet . Water daarentegen vermengt zich niet met vetten. Dit komt door de moleculaire structuur van het oplosmiddel en het vet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 ml water – 20 ml ethanol – 5 g vet
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – ethanol

1.1.23. Ethanol en water op de huid

Info: Waarom zit er in veel parfums alcohol (bijv. Ethanol)? Ethanol verdeelt zich gelijkmatig over de huid. Er vormt zich geen druppel. Het water vormt een druppel op de huid die niet wegloopt.
Als je eroverheen blaast, voelt de huid koel aan onder de ethanolfilm.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 druppel ethanol – water
Thema: organische stoffen – alcohol – stofeigenschappen
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – ethanol – verdamping

1.1.24. Zuurstof aantonen in ethanol

Info: Hoe kun je bewijzen dat het ethanolmolecuul zuurstofatomen bevat? Als het zand wordt verwarmd, verspreidt zich stoom in de reageerbuis. Deze stoom kan worden ontstoken aan het uiteinde van het glazen mondstuk. Het zand droogt relatief snel en valt uiteen.
Het magnesium verbrandt heel langzaam na verhitting met de gasbrander, het wordt wit.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 5 ml ethanol – 2 g magnesium – 5 g zand
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: ethanol – identificatie zuurstof

1.1.25. Koolstof aantonen in ethanol

Info: Hoe kun je de koolstof in ethanol detecteren? De ethanol brandt met een zwakke, gele vlam. Na onderdompeling in de cilinder gaat de vlam uit. De staande cilinder stoomt van binnenuit op. Het kalkwater wordt geleidelijk troebel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2 ml ethanol – 10 ml kalkwater
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 20 min
Begrippen: ethanol – identificatie koolstof

1.1.26. Ethanolgehalte van wijn

Info: Hoe bepaal je de hoeveelheid ethanol in (zelfgemaakte) wijn? De alcoholmeter wordt door de loden pellets in het onderste gedeelte zo gekalibreerd dat deze in het water zakt totdat het display 0 vol.% Aangeeft. Dit komt door de dichtheid van het water. Alcohol heeft een lagere dichtheid dan water . Hierdoor zinkt de alcoholmeter dieper dan bij water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Alcoholmeter – 100 ml wijn
Thema: organische stoffen – alcohol -chemisch rekenen
Tijd: 20 min
Begrippen: ethanol – dosering alcohol – concentratie

1.1.27. Ethanolgehalte van wijn: indirect

Info: Hoe bepaal je de hoeveelheid ethanol in (zelfgemaakte) wijn?De wijn bevat alcohol ( ethanol ), die verdampt bij circa 78 ° C. De ethanol condenseert op de koude erlenmeyer en glazen buis . Omdat ook water verdampt, bereikt de ethanol als eerste de opening van de glazen buis. Daar kan het worden ontstoken totdat het is opgebruikt. Dan stroomt er voornamelijk waterdamp uit.
Dit experiment toont alleen een brandbare, kleurloze vloeistof die verdampt in plaats van water en waarvan de dam kan worden ontstoken. Maar het is geen bewijs dat er ethanol in wijn zit .
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 50 ml wijn
Thema: organische stoffen – alcohol -chemisch rekenen
Tijd: 20 min
Begrippen: ethanol – dosering alcohol – concentratie

1.1.28. Jodoformtest op ethanol

Info: Hoe reageren alcoholen met lugol? Ethanol wordt door dijood geoxideerd tot ethanal. Ethanal reageert verder en er vormt zich een lichtgele neerslag van trijoodmethaan met een typische kleur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanol – lugoloplossing – NaOH 0,1 mol/l
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 15 min
Begrippen: ethanol – dosering alcohol – concentratie

1.1.29. Nucleofiele substitutie van bromide-ionen op ethanol

Info: Hoe gebeurt de subsititutiereactie tussen bromide-ionen en ethanol? Het reactieproduct is onoplosbaar in water en kan van het water worden afgescheiden. De groenkleuring van de vlam toont aan dat men met een gehalogeneerd product te doen heeft.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanol – gec zwavelzuur – KBr
Thema: organische stoffen – alcohol
Tijd: 15 min
Begrippen: ethanol – reacties in organische chemie

1.1.30. De ethanolballon

Info: Hoe kan je via een ballon opblazen met ethanol? Ethanol heeft een kookpunt van 78,29°C. Door het water te verwarmen, begint de ethanol op dit punt te verdampen. Het verandert van de vloeibare naar de gasvormige toestand, waardoor de afstand tussen de afzonderlijke deeltjes groter wordt en het volume toeneemt. De ballon wordt opgeblazen. Na het uit het water halen van de ballon vindt het omgekeerde proces plaats. Ethanol condenseert en keert terug naar zijn vloeibare toestand.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol, Water
Thema: organische stoffen – alcohol – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: ethanol – invloed dichtheid

1.1.31. Alcohol verwarmen in een waterbad

Info: Hoe verloopt het temperatuur-tijdsverloop bij het opwarmen van ethanol? Door verhitting wordt de ethanol aan de kook gebracht. De verhoudingen ethanol met een temperatuur van 76,5 °C worden ethanoldamp. De ethanoldamp stijgt op. De ethanolcomponenten blijven bij een lagere temperatuur in de vloeistof. Hierdoor blijft de temperatuur van de ethanol over een langere periode constant. Water kookt pas bij een temperatuur van 100 °C. Daarom is kokend water heter dan kokende ethanol. Elke stof heeft dus zijn eigen kooktemperatuur. De kooktemperatuur is een eigenschap van een stof.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol, Water
Thema: organische stoffen – alcohol – stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: ethanol – invloed dichtheid

1.2. Methanol

1.2.1.Aantonen van methanol in dranken

Info: In de KMnO₄ oplossing wordt methanol geoxideerd tot formaldehyde. Formaldehyde reageert met de Schiff’s base tot een paarse kleur. Deze methanol is terug te vinden in brandewijnen, niet in graanjenever.Een overmaat KMnO₄ wordt toegevoegd om methanol te oxideren. De oxaalzuuroplossing reduceert deze overmaat nadien.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Schiff’s reagens:Fuchsine-oplossing (Schiff’s reagens):0,1 g fuchsine opgelost in 300 ml water, verzadigen met SO₂ (Na₂SO₃, HCl) tot de oplossing ontkleurt. Een mespunt salicylzuur maakt de oplossing langer houdbaar – SO₂ bron: 1 g Natriumsulfiet toevoegen en oplossen.Nadien 5 ml geconcentreerd HCl toevoegen. – Methanol – Ethanol – KMnO_{4 –}H₃PO_{4 –}Oxaalzuur – Zwavelzuur
Thema: organische stoffen – alcohol – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol -oxidans

1.2.2. Groene vlammen op ijs

Info:Hoe komt het dat wanneer we het ijs in brand steken we een groene kleur krijgen ? De methanol of ethanol brandt met een doorzichtige vlam. Een groene vlam kan verkregen worden door boorzuur toe te voegen.
Het lijkt alsof ijsblokjes branden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijsblokjes – methanol of ethanol – boorzuur
Thema: organische stoffen – bouw van atomen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – vlamproef

1.2.3. Maken van een aanmaakblokje

Info:Hoe maak je een aanmaakblokje? Voor dit aanmaakblokje te maken hebben we geen petroleum gebruikt maar ethanol als brandstof. De ethanol en calciumacetaat vormen een gel. Een gel is een verschijningsvorm die de materie in het midden houdt tussen een vaste stof en een vloeistof.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumacetaat – Ethanol – Water
Thema: organische stoffen – bouw van atomen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – vlamproef

1.2.4. Oscillatie aan koper

Info: Wat gebeurt er met een verhitte koperdraad in de buurt van methanol? Er ontstaat een wisselwerking van gloei en vlammen en dit gedurende dertig minuten.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Methanol – Aluminiumplaat – Koperdraad
Thema: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – organische stoffen – alcoholen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – oscillerende reactie

1.2.5. Reactie tussen koper en methanol

Info: Wat zal er gebeuren als we verhit koper in methanol onderdompelen? Het roodbruine koper wordt bij verhitting zwart. In de methanol verdwijnt de zwarte kleur weer. Bovendien is er gasontwikkeling waarneembaar.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Dun stukje koper – Methanol
Thema: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – oscillerende reactie

1.2.6. De verbranding van methanol

Info: Wat gebeurt er wanneer we verhit koper in methanol onderdompelen? We verwarmden koper en het koper werd zwart, er ontstond namelijk koperoxide. Dit komt door de verbrandingsreactie. Daarna voegde we een alcohol toe, namelijk methanol. We bekwamen opnieuw koper. De overige stoffen waren water en methanal. Methanal is waar te nemen door de aparte geur.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Dun stukje koper – Methanol
Thema: enkelvoudige stoffen – organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – verbrandingsreactie

1.2.7. Methanolvlam met borax

Info: Hoe kun je het verschil zien tussen ethanol en methanol? Het methanol – dinatriumtetraboraat ( borax ) mengsel brandt met een groene vlam, het ethanol – dinatriumtetraboraat ( borax ) mengsel met een geelblauwe vlam.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 5 ml methanol – 5 ml ethanol – 2 spatelpunten borax
Thema: enkelvoudige stoffen – organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: methanol – verbrandingsreactie

1.3. Andere alcoholen

1.3.1. Amoebe met kristalviolet en heptanol

Info: Hoe kun je het verschil zien tussen ethanol en methanol? Het methanol – dinatriumtetraboraat ( borax ) mengsel brandt met een groene vlam, het ethanol – dinatriumtetraboraat ( borax ) mengsel met een geelblauwe vlam.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kaliumdichromaat – Zwavelzuur – Cyclohexanol
Thema: enkelvoudige stoffen – organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: cyclohexanol

1.3.2. Biologisch plastic

Info: Hoe maak je een biologisch afbreekbare plastic van aardappelen? Wanneer het water met daarin de zetmeelkorrels wordt verwarmt, nemen de amylose moleculen meer water op. Hierdoor zwellen de zetmeelkorrels en breken de onderling gevormde waterstofbruggen, naarmate de suspensie opzwelt en stroperiger wordt nemen ook de amylpectine moleculen water op. Hierdoor verliest de zetmeelkorrel zijn structuur en stevigheid en wordt er een maximale viscositeit bereikt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: aardappelen – glycerol
Thema: enkelvoudige stoffen – organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: glycerol – bioplastics

1.3.3. Chemische amoebe in een petrischaal

Info: Wat zal er gebeuren als men cyclohexanol toevoegt aan een oplossing van kaliumdichromaat en zwavelzuur?De pulserende veranderingen van grootte en vorm van de deeltjes ontstaat door de gedeeltelijke oxidatie van cyclohexanol door het kaliumdichromaat in zuur milieu tot cyclohexanon. De druppels veranderen in vorm door de verandering van oppervlaktespanning door wisselende verhouding van cyclohexanol en cyclohexanon.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Kaliumdichromaat – Zwavelzuur – Cyclohexanol
Thema: stofeigenschappen – organische stoffen
Tijd: 15 min
Begrippen: osmose – diffusie – redoxreactie – microschaal – pulserende werking

1.3.4. Hygroscopische werking van glycerol

Info: Wat zal er gebeuren als we glycerol een paar dagen laten staan? Glycerol is hygroscopisch. D.w.z. dat glycerol uit de lucht waterdamp aantrekt.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Glycerine
Thema: stofeigenschappen – organische stoffen
Tijd: 15 min
Begrippen: glycerol – hygroscopische werking

1.3.5. Kleuren na elkaar

Info: Hoe laten we een stof meermaals van kleur veranderen? Terwijl fenol reageert met NaN0₂ en geconcentreerd H₂S0₄, verschaft het een diep groene of blauwe kleur die bij verdunnen met water in rood verandert. terwijl de gegenereerde alkaline samen met de oorspronkelijke groene of blauwe NaOH-kleur wordt hersteld. Deze reactie wordt aangeduid als Liebermann’s nitrosoreactie en wordt gebruikt als een test voor fenol.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: geconcentreerd zwavelzuur – natriumnitriet – fenol
Thema: stofeigenschappen – organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: fenol – organische reacties

1.3.6. Kleurige amoebe in een petrischaal

Info: Wat gebeurt er met cyclohexanol wanneer we het op water laten vallen? We zien de druppel zichzelf delen en ‘rondspringen’ op het water. Vanwege de polariteit blijft het cyclohexanol op het wateroppervlak zonder op te lossen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cyclohexanol – Kristalviolet – water
Thema: stofeigenschappen – organische stoffen – eigenschappen stoffen
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – polariteit

1.3.7. Kleurige amoebe met heptaan-1-ol

Info: Leg onder een overhead een petrischaal die half gevuld is met water en projecteer. Los nu in 20 ml 1-heptanol wat kristalviolet op. Met een pipet wordt nu een druppel van het kristalviolet-heptanol mengsel gebracht. De druppel verdeelt zich over de waterige oplossing.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:heptaan-1-ol – kristalviolet
Thema: stofeigenschappen – organische stoffen – eigenschappen stoffen
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – polariteit

1.3.8. Meerwaardige alcoholen

Info: Hoe gaan de verschillende meerwaardige alcoholen reageren op dezelfde stoffen? Ieder van de stoffen heeft op een andere manier met het kopersulfaat en natriumhydroxide gereageerd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol – glycol – propanol – glycerol – CuSO₄ (1%) – NaOH (0.5M)
Thema: redoxreacties – organische stoffen –
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – organische reacties

1.3.9. Onderscheid tussen ethanol en methanol aantonen

Info: Hoe gaan ethanol en methanol zich gedragen bij behandeling met een basische stof? Methanol reageert niet met de andere stoffen. Ethanol daarentegen wel. De oplossing wordt daardoor geleidelijk aan geel en er wordt een gele neerslag (jodoform) gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Methanol – Ethanol – NaOH 1M – Oplossing van I₂ (0.5M) en KI (0.2M)
Thema: redoxreacties – organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – organische reacties

1.3.10. Onderscheid tussen ethanol en methanol aantonen methode 2

Info: Hoe gaan ethanol en methanol zich gedragen bij behandeling met een basische stof?Na een korte tijd ontstaat troebel in ethanol, niet in methanol. Na een paar minuten vormt zich een gele neerslag welke een ontsmettende geur heeft. Het ethanol ondergaat een oxydatie tot keton.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Methanol – Ethanol – NaOH 1M – Oplossing van I₂ (0.5M) en KI (0.2M)
Thema: redoxreacties – organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties

1.3.11. Werking van antivries

Info: Voeg je glycol en/of glycerol toe bij water zodat het niet bevriest? Door toevoeging van natriumchloride aan het ijs, daalt de temperatuur.Zowel glycol als glycerol lost goed op in water. Ze werken vriespuntverlagend. Ze worden toegevoegd aan water om schadelijke uitzetting te voorkomen als het water bevriest.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijs – NaCl – Glycol & glycerol
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – oploswarmte – vriespuntsverlagende werking

1.3.12. De oxidatie van alcoholen

Info: Wat zal er gebeuren als we een mengsel van ethanol , kaliumdichromaat en zwavelzuur enkele minuten laten staan? Als het kaliumdichromaat in aanraking komt met ethanol (propaan-1-ol in dit geval) ontstaat het groene chroom(III)sulfaat. Op deze manier kan ethanol (propaan-1-ol) worden aangetoond.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kaliumdichromaat, – kaliumpermanganaat, – geconcentreerd zwavelzuur, – gedemineraliseerd water – ethanol,
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties -oxidatie

1.3.13. Propaan-1-ol en kaliumdichromaat

Info: Wat zal er gebeuren als we een mengsel van propan-1-ol, kaliumdichromaat en zwavelzuur enkele minuten laten staan? De oranje kleur van het mengsel verandert in blauwgroen. Er is een aparte geur waarneembaar.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Propan-1-ol – K₂Cr₂O₇ (0,1mol/l) – H₂SO₄ (4 mol/l)
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – oxidatie

1.3.14. Zuur-base gedrag van alcoholen

Info: Zorgt de OH-groep van een alcohol voor basische eigenschappen? Ga met de indicator de zuurtegraad na van zowel NaOH als de alcohol
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:NaOH 1mol/l – methanol – indicator
Thema: organische stoffen – zuurtegraad
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties

1.3.15. Zuur-basegedrag van alcoholen

Info: Hoe reageren alcoholen in zuur of basisch milieu? De oplossingen met alcoholen verkleuren niet met fft .Alcoholen vertonen geen basisch karakter
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:NaOH 1mol/l – methanol -fft – ethanol
Thema: organische stoffen – zuurtegraad
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties

1.3.16. Vorming van alcoholaten

Info: Hoe kun je alcoholaten bereiden? Ethanol reageert met Na als een zuur. De ethanolmoleculen treden op als protonendonor en vormen ethanolaationen: rooskleuring met fft wijst op het basisch karakter.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Na – fft – ethanol
Thema: organische stoffen – zuurtegraad
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties

1.3.17. Butaan-1-ol in water

Info: Hoe reageert butaan-1-ol in water? Butaan-1-ol heeft een polaire kop en een apolaire staart.
Er treedt een spel op tussen polaire/apolaire moleculen in een polair midden: bolletjes die tegen elkaar botsen zonder in elkaar over te gaan (Brownse beweging)
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:methyleenblauw – butaan-1-ol
Thema: organische stoffen – zuurtegraad
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties

1.3.18. Verbrandingsgassen van alcoholen

Info: Welke reactieproducten ontstaan bij de verbranding van een alcohol? Door de waterdamp bewasemen de wanden van de erlenmeyer. CO₂ maakt kalkwater troebel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanol – methanol – kalkwater
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – verbrandingsreactie

1.3.19. Dehydrogenatie van alcoholen

Info: Hoe kun je water onttrekken van een alcohol? Door de oxidatie van ethanol wordt ethanal gevormd. Violetkleuring wijst op de vorming van een aldehyde. We herkennen de typische geur van ethanal: rijpe appelsDe koperdraad wordt terug roodbruin (koper)Secundaire alcoholen vormen ketonen, tertiaire alcoholen reageren niet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanol – schiffsreagens – koper
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – verbrandingsreactie

1.3.20. Dehydrogenatie van alcoholen2

Info: Hoe kun je water onttrekken van een alcohol? Wanneer er voldoende methanoldamp is, gloeit de koperspiraal door, terwijl de methanol aan het koperoppervlak tot methanal wordt geoxideerd. Gedurende de reactie wordt de inhoud van de erlenmeyer warmer. Er ontwijkt methanal en langs de andere kant van het blik wordt lucht aangezogen. Er treden explosies op van het mengsel van methanol en lucht. Aan de rand van de erlenmeyer ziet men soms een vlammetje dat al na enkele seconden verdwijnt. Nu begint de oxidatie van methanol opnieuw bij de koperspiraal en zo gaat het geruime tijd door.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:methanol – staal – koper
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – verbrandingsreactie

1.3.21. Zachte oxidatie van alcoholen

Info: Hoe kun je alcoholen oxideren?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:methanol – ethanol – kaliumdichromaat – kaliumpermanganaat – t-butanol – propaan-2-ol
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – oxidatie

1.3.22. Zelfontbranding van glycerine met kaliumpermanganaat

Info: Hoe reageert glycerine met kaliumpermanganaat? Na enig tijd (afhankelijk van de fijnheid van het poeder) zal het glycerine tot ontbranding komen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:glycerine- kaliumpermanganaat
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: organische reacties – oxidatie

1.3.23. Oxidatie van alcoholen

Info: Hoe kun je alcoholen oxideren? Na korte tijd merk je lichtflitsen en kleine explosies.
Verdere toevoeging van kristallen kan de reactie opnieuw opstarten
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: methanol – gec zwavelzuur- kaliumpermanganaat
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: organische reacties – oxidatie

1.3.24. Nucleofiele substitutie van chloride ionen op 2-broompropaan-2-ol

Info: Hoe gebeurt de subsititutiereactie tussen chloride-ionen en 2-methylpropaan-2-ol? Bij de vorming van 2-chloor-2-methylpropaan zal de oplossing zich ontmengen: het gevormde product is niet oplosbaar in de waterfase.Aan de verdamping bij het overgieten kan men merken dat men met een vluchtiger product dan met het 2-methylpropaan-2-ol te doen heeft.De groenkleuring met de Beilsteintest toont aan dat men in tegenstelling met 2-methylpropaan-2-ol met een gehalogeneerd product te doen heeft.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2-methylpropaan-2-ol – gec zoutzuur – koperdraad
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: organische reacties – nucleofiele substitutie

2. Aldehyden

2.1. Zilverspiegel met honing

Info:In een basisch milieu reageert fructose tot glucose De reactie met de basische zilveroplossing vormt een zilverspiegel
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: honing – wijnsteenzuur – ethanol 96% – zilvernitraat – ammoniumnitraat – NaOH – water
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatiereactie

2.2. De Fehling’sreactie met glucose

Info: Hoe kunnen we de aanwezigheid van suiker aantonen m.b.v. een Fehlingsreactie? Een Fehlingsreactie wordt gebruikt om een aldehyde aan te tonen. Glucose bevat ook de aldehyde groep HC=O-Men gebruikt in deze proef een Fehlings reagens om suikers zoals glucose aan te tonen. Indien deze aanwezig is ontstaat een rood-oranje neerslag afkomstig van het kopersulfaat dat gereduceerd werd door tot koper(I)oxide.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:glucose-oplossing (1m/V%), )- kopersulfaat-oplossing (0,2mol/l) – natronloog (4mol/l).
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatiereactie

2.3. Zilverspiegel

Info: Hoe kunnen we een zilverspiegel maken? Glucose reduceert hierbij het zilverdiamine complex tot metallisch zilver en wordt zelf geoxideerd tot gluconzuur. Omdat de reactie in alkalisch milieu plaatsvindt zal het gevormde gluconzuur deprotoneren.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KOH-oplossing (0,8 mol/l) – Zilvernitraatoplossing 0,1mol/l – Geconcentreerde ammoniakoplossing 35% -glucose
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatiereactie

2.4. Nucleofiele additie op benzaldehyde

Info: Hoe gebeurt een additiereactie op benzaldehyde? De witte neerslag is het additieproduct van de carbonylverbinding, benzaldehyde, met het nucleofiel reagens NaHSO₃.Wanneer zuur toegevoegd wordt aan de neerslag komt het nucleofiele deeltje terug vrij en lost de neerslag op.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: benzaldehyde – gec wavelzuur – natriumwaterstofsulfiet
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – nucleofiele additie

2.5. Bereiding van butanal

Info: Hoe kun je butanal bereiden? Butaan-1-ol wordt in zuur milieu geoxideerd tot aceton. Het oxidatiemiddel is K₂Cr₂O₇ dat zelf gereduceerd wordt tot het groene Cr^{3+ .} . Door oxidatie van butaan-1-ol met kaliumdichromaat ontstaat ook het overeenkomstig zuur, butaanzuur. Daarom wordt na droging met magnesiumsulfaat, het butanal gescheiden van het butaanzuur door destillatie
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: butaan-1-ol – kaliumdichromaat – gec zwavelzuur – ijs
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – oxidatie

2.6. Nucleofiele additie op aldehyden en ketonen

Info: Hoe kun je de nucleofiele additie op aldehyden of ketonen aantonen? De witte neerslag is het additieproduct van de carbonylverbinding, propanon, met het nucleofiel reagens NaHSO₃.Wanneer zuur toegevoegd wordt aan de neerslag komt het nucleofiele deeltje terug vrij en lost de neerslag op.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:propanon – benzaldehyde – gec HCl – NaHSO₃
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – nucleofiele additie

2.7. Aldolcondensatie

Info: Hoe kun je de aldolcondensatie aantonen? Er heeft een hevige reactie plaats waarbij een roodbruin hars ontstaat. Men kan ook hier een sterke geur waarnemen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanal – ijs – NaOH 4 mol/l
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – condensatiereactie

2.8. Trimerisatie van ethanal

Info: Hoe kun je ketens maken met ethanal? De polymerisatie van aldehyden kan opgevat worden als een veelvuldig herhaalde nucleofiele additie tussen de mononmeerdeeltjes.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethanal -gec zwavelzuur
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – polymerisatie

2.9. Polymerisatie van methanal

Info: Hoe kun je een polymeer uit methanal bereiden? Er ontstaat een witte vaste stof bij verhitten: polymethanal (ook als bezinksel in een methanaloplossing)
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:formol
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – polymerisatie

2.10. De Schiff reactie

Info: Hoe kun je aldehyden/ketonen aantonen? Door het verdwijnen van H₂SO₃ zal de violette kleur van het fuchsine terug optreden.Aldehyden reageren positief. Glucose en ketonen reageren niet met Schiff reagens
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: schiffs reagens – enkele aldehyden
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatie

2.11. De Tollenstest

Info: Hoe kun je aldehyden aantonen? De test is positief indien er zich een zilverspiegel afzet. Alleen aldehyden reageren positief.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zilvernitraat – natriumhydroxide – ammoniak – enkele aldehyden
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatie

2.12. Fehlingtest: droge stof

Info: Hoe kun je aldehyden aantonen? De oploswarmte is voldoende om de oxidatie van aldehyden op gang te brengen. Ketonen reageren niet. De groene kleur wijst op een onvolledige oxidatie
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kopersulfaat – natriumhydroxide – enkele aldehyden
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatie

2.13. Fehlingtest

Info: Hoe kun je aldehyden aantonen? Aldehyden worden geoxideerd. Er wordt een roodbruine neerslag van Cu₂O gevormd. Ketonen geven een negatieve reactie.Overgang van de blauwe oplossing in een groene oplossing wijst er op dat niet alle koperionen gereduceerd zijn.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Fehling A – Fehling B – enkele aldehyden
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aldehyden – identificatie

3. Algemeen

3.1. Aantonen van optische activiteit met fructose

Info: Hoe kan je aantonen dat er een optische activiteit plaatsvindt bij een suikeroplossing?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:overhead – D-fructose
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 10 min
Begrippen: organische reacties – optische activiteit – identificatie

3.2. Inductief effect van alkaanzuren

Info: Welke carbonzuur ( methaanzuur, ethaanzuur of propaanzuur) heeft de sterkste zure eigenschappen? Het ene zuur is sterker dan het andere omdat er een verschil is in de splitsingsgraad van water. Hoe hoger de splitsingsgraad, hoe sterker het zuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 3 stukjes Mg-lint van 3 bij 3 mm – Pipetflesje met 1 mol/liter methaanzuur – Pipetflesje met 1 mol/liter ethaanzuur – Pipetflesje met 1 mol/liter propaanzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 10 min
Begrippen: organische reacties – inductief effect – carbonzuren

3.3. Verschil in zuursterkte van organische zuren

Info: Welke stof reageert het snelst met Mg-lint? Naarmate de koolstofketen langer wordt daalt de zuursterkte. Dit is te verklaren door het toenemende +I-effect van de koolstofketen, waardoor het koolstofatoom van de carboxylgroep minder positief wordt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Mg-lint – Mierenzuur – Geconcentreerd azijnzuur – Propaanzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – inductief effect – carbonzuren

3.4. Identificatie van organische stoffen op basis van fysische eigenschappen

Info: Hoe kunnen propanon, ethanol, n-pentaan, ethoxyethaan, benzoëzuur, n-heptaan, propaan-2-ol, oxaalzuur, glycerol en oliezuur van elkaar gescheiden worden op basis van fysische kenmerken? Deze methode is een handige methode om de 9 stoffen van elkaar te kunnen onderscheiden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties -identificatiereacties – fysische eigenschappen

4. Amine

4.1. Extractie van cafeïne uit koffie

Info: Hoe verkrijg je cafeïne uit koffie? Door de paarse kleur kunnen we aanduiden dat er cafeïne in koffie zit. De cafeïne lost op in het oplosmiddel (dichloormethaan) en de rest niet. Zo verkrijgen we in het begin de twee lagen. De dichloormethaan zal verdampen waardoor er enkel nog cafeïne overblijft.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: cafeïne houdende stof (koffie) – natriumcarbonaat – dichloormethaan – magnesiumsulfaat – geconc HCl – Kaliumchloraat – NH₄OH 2 mol/l
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – extractie – identificatie – aminen

4.2. Zuur-basegedrag van aminen

Info: Hoe reageren aminen in zuur of basisch milieu? Het vrije elektronenpaar op het N-atoom is verantwoordelijk voor het basisch gedrag van aminen. De aminen zijn typische organische basen. Ze vormen de tegenpolen van de carbonzuren.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: methylamine – diethylamine – ammoniak – fenolftaleïne – zoutzuur
Thema: organische stoffen – neutralisatiereactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – aminen – zuur-base gedrag

5. Carbonzuren

5.1. Algemeen

5.1.1. Geheime boodschap met citroensap

Info: Citroensap geeft een rode verkleuring van het rodekoolsap en daardoor zichtbaar.Een alternatief is de verhitting waarbij een thermolyse van het citroenzuur optreedt met vorming van koolstof
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: rodekoolsap -) plantenspuit – citroensap
Thema: organische stoffen – carbonzuren – biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – identificatie – zuur-base gedrag

5.1.2. Inductief effect met alkaanzuren

Info: Welke carbonzuur ( methaanzuur, ethaanzuur of propaanzuur) heeft de sterkste zure eigenschappen? Het ene zuur is sterker dan het andere omdat er een verschil is in de splitsingsgraad van water. Hoe hoger de splitsingsgraad, hoe sterker het zuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 3 stukjes Mg-lint van 3 bij 3 mm – Pipetflesje met 1 mol/liter methaanzuur – Pipetflesje met 1 mol/liter ethaanzuur – Pipetflesje met 1 mol/liter propaanzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 10 min
Begrippen: organische reacties – inductief effect – carbonzuren

5.1.3. Zijn alle zuren even sterk?

Info: Hoe kunnen we een verschil in zuursterkte tussen 2 verschillende zuren aantonen? We kunnen een verschil in zuursterkte aantonen door de zuren te laten reageren met eenzelfde base. Bij het sterkste zuur, in dit geval HCl, zal de reactie sneller verlopen (sneller opblazen van de ballon).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,8 g bakpoeder (NaHCO₃) (2 * 0,4 g) – 8 ml Azijnzuuroplossing (1 mol/l) – 8 ml HCl-oplossing (1 mol/l)
Thema: organische stoffen – anorganische stoffen
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – identificatie – zuursterkte- carbonzuren

5.1.4. Zuren als antioxidans

Info: Kunnen we het verkleuren van een gesneden appel tegen gaan door het gebruik van zuren? Wanneer we de appel in stukken snijden, reageert een enzym (tyrosinase) in het vruchtvlees met zuurstof waardoor polyfenolen in melanine veranderen (bruine kleur).Door de pH onder de 2 te brengen, wordt het enzym dat het vruchtvlees bruin maakt gedeactiveerd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing 10% – HCl oplossing 0,1 mol/l – Ascorbinezuuroplossing 0,1% – Appel
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – oxidatie

5.1.5. Organische zuren reageren met magnesium

Info: Wat gebeurt er als organische zuren reageren met magnesium? Onedele metalen reageren heftig met zuren. De reactie produceert een zout en waterstof . Hierdoor komt warmte vrij (exotherme reactie).
De zouten van mierenzuur worden formiaten genoemd, de zouten van azijnzuur worden acetaten genoemd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 druppels mierenzuur – 20 druppels azijnzuur – 2 stukjes Mg-lint
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – zuursterkte

5.1.6. Nucleofiele substitutie van een zuurhalogenide tot een carbonzuur

Info: Hoe kun je een carbonzuur uit een zuurhalogenide bereiden? Er grijpt een hevige exotherme reactie plaats waarbij een zuur ontstaat (HCl). De gevormde Cl^– ionen reageren met de Ag⁺-ionen en vormen een witte neerslag.
Zuurchloriden zijn erg reactief omdat ze zeer goede vluchtgroepen dragen. Ze worden dan ook vaak gebruikt als tussenproducten in syntheses
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethaanzuurchloride – zilvernitraat – universele indicator
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – zuur base indicator

5.1.7. Identificatie van carbonzuren met jodaat/jodiden

Info: Hoe kun je carbonzuren aantonen? Een violette kleur in de organische laag duidt op de aanwezigheid van een zuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kaliumjodide – kaliumjodaat – white spirit
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties – identificatie

5.1.8. Identificatie van carbonzuren met waterstofcarbonaattest

Info: Hoe kun je carbonzuren aantonen? Opbruisen (CO₂ vorming) wijst op een positieve test.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: verzadigde natriumwatestofcarbonaatoplossing
Thema: organische stoffen – gasvormingsreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: organische reacties – identificatie

5.2. Azijnzuur

5.2.1. Bereiding van wijnazijn uit wijn

Info: Hoe kan je wijnazijn bereiden uit wijn?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:100 ml witte wijn
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – vergisting

5.2.2. Bufferende werking in een petrischaaltje aantonen

Info: Hoe werkt een buffer? Een buffer is een mengsel van een zwak zuur en zijn geconjugeerde base. Deze vertraagt de ph-verandering.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Bufferoplossing (1.0 mol/l CH₃COOH, 1.0 mol/l CH₃COONa) – 0.1 mol/l HCl – Methyl Orange – 0.1 mol/l NaOH – Fenolftaleine
Thema: organische stoffen – neutralisatiereactie
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – bufferwerking

5.2.3. Dansende rozijnen

Info: Soda in contact met tafelazijn geeft koolstofdioxide. De rozijnen worden door dit gas naar boven geduwd in de oplossing. Bovenaan verdeelt het gas zich in de lucht. De rozijnen vallen terug in de oplossing.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: half bekertje water – halve eetlepel soda – ¼ bekertje azijn
Thema: organische stoffen – gasvormingsreactie
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – oplosbaarheid

5.2.4. Eigenschappen van azijnzuur

Info: Hoe sterk is azijnzuur? Het zoutzuur reageert met magnesium en geeft waterstofgas af, veel meer dan het azijnzuur.Beide zuren reageren met het kopercarbonaat, maar het zoutzuur weer heviger. De kleuren van het groene koperchloride en het blauwe koperacetaat ontstaan.Het azijnzuur is een zwak zuur en ioniseert beperkt in water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 15 ml Azijnzuur 0,05 mol/l – 15 ml HCl 0,05 mol/l – Na₂CO₃ 0,4 mol/l 5 ml – CuCO₃ 0,5 g
Thema: organische stoffen – neutralisatiereactie
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties – zuursterkte

5.2.5. Exotherme reactie van azijn en staalwol

Info: De azijn verwijdert een beschermlaagje op het staal wat belet dat het ijzer in het staal roest. Het roesten is een trage reactie tussen ijzer en zuurstof. Bij dit roesten komt warmte-energie vrij.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: tafelazijn – staalwol
Thema: organische stoffen – chemische reacties – carbonzuren
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties -exotherme reacties

5.2.6. Haring in azijn

Info: Hoe kan je een haring bewaren? We leggen de haring op in azijn. Dit is een zuur. We creëren dus een milieu waarin ongewenste micro-organismen geen kans hebben. Een ander effect dat we waarnemen is dat de haring ‘gaart’ door de inwerking van het zuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Verse haring – Azijn.
Thema: organische stoffen -biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen: organische reacties -carbonzuren – conserveren

5.2.7. Het azijnzuurgehalte bepalen

Info: Hoeveel is het azijnzuurgehalte van tafelazijn?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Fenolftaleïne – NaOH 0,10 mol/l
Thema: organische stoffen – chemisch rekenen
Tijd: 30 min
Begrippen: organische reacties -carbonzuren -titratie

5.2.8. Kristallisatie van azijnzuur

Info: Waarom noemt men zuivere azijnzuur ook ijsazijn? Tussen 1,5 en 3°C begint het azijnzuur te bevriezen. Indien de kristallisatie start stijgt de temperatuur tot 16°C en blijft constant tot het azijnzuur volledig uitkristalliseert. Nadien daalt de temperatuur terug. Wanneer het proefbuisje uit het ijsbad wordt gehaald, duurt het een hele tijd voor het volledig is gesmolten.Hoewel het smeltpunt ligt bij 16,5°C, start het invriezen pas bij 0-3°C.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Azijnzuur (geconcentreerd) – IJs – Water
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 30 min
Begrippen: fysische eigenschappen -carbonzuren

5.2.9. Melk en huishoudazijn samenvoegen

Info:Melk bestaat onder andere uit water en een eiwit dat caseïne heet. Alle eiwitten kunnen alleen opgelost zijn in water bij bepaalde zuurgraden. Deze caseïnemoleculen slaan neer wanneer azijn toegevoegd wordt. De zuurgraad waar ze het minst goed oplossen heet het iso-elektrische punt. Normaal gesproken is melk bijna pH-neutraal en lost de caseïne goed op in water. Als je de melk zuurder maakt door er azijn aan toe te voegen, kan de caseïne niet opgelost blijven. Hierdoor verdwijnt de emulgerende werking rond de vetten zodanig dat ook de vetten gaan uitvlokken. De melk gaat schiften in water en losse caseïne. Als je de caseïne laat opdrogen wordt het heel hard. Daarom kun je er leuk beeldjes mee maken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: melk, (liefst volle melk) – proefbuis, – huishoudazijn
Thema: organische stoffen – neerslagreacties
Tijd: 30 min
Begrippen: carbonzuren

5.2.10. Reactie koperoxide en azijnzuur

Info:Welke kleur krijgt het azijnzuur na reactie met koper? Het koperoxide gaat reageren met het azijnzuur. Het azijnzuur krijgt hierdoor een blauwe kleur omdat er koperacetaat is gevormd. Het koper van de munten reageert met het zuur van de citroen en vormt het kopercitraat. Als de spijker in de oplossing komt, bedekt de stof de spijker met een dun laagje, wat niet is af te wrijven.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Geconcentreerd azijnzuur – Koperen plaatje – Koperoxide
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: carbonzuren – organische reacties

5.2.11. Verbranden van azijnzuur

Info: Welke kleur vlam heeft azijnzuur bij het verwarmen? Het azijnzuur vormt een blauw gele vlam. Aan de rand van het porseleinen schaaltje ontstaat een beetje condenswater.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Geconcentreerd azijnzuur
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – organische reacties – verbrandingsreactie

5.2.12. Plooi een bot met azijn

Info: Hoe kunnen we botten plooien, week maken? In een bot zit kalk en collageen. De kalk zorgt voor de hardheid van een bot, het collageen zorgt voor de elasticiteit van een bot. Kalk lost langzaam op in azijn, maar collageen niet. Na een week is een groot deel van de kalk uit het bot opgelost en dus verliest het bot zijn hardheid. Collageen lost niet op in azijn en het bot verliest daardoor niet zijn elasticiteit. Je kunt het bot dat een week in de azijn heeft gezeten buigen, omdat de kalk is opgelost en het overgebleven collageen flexibel is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kippenbot – Azijn
Thema: organische stoffen – gasontwikkelingsreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – organische reacties

5.2.13. Azijnzuur maken

Info: Wat gebeurt er als ethanol oxideert? Het koper wordt zwart in de brullende vlam en gloeit na verloop van tijd rood op. Zodra de zwarte koperplaat in de ethanol is ondergedompeld, wordt deze koperkleurig. Een deel van de ethanol verdampt. U kunt een ruisend, sissend geluid horen. De geur doet denken aan azijn.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 ml ethanol – koperplaatje
Thema: organische stoffen -redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – organische reacties – oxidatie

5.3. Benzoëzuur

5.3.1. Dauw over een plant

Info: Hoe kunnen we dauw maken op een plant? Het benzoëzuur gaat na verhitting terug sublimeren en zet zich vast op de plant.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: plantje aan een draad opgehangen in een fles – 10g benzoëzuur
Thema: organische stoffen -stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: carbonzuren – sublimatie

5.3.2. Maak het mooiste sneeuwlandschap

Info: Maak het mooiste sneeuwlandschap met benzoëzuur. Dit experiment steunt op het principe van sublimatie. Bij sublimatie wordt een vaste stof omgezet in een gas, zonder dat er tussendoor eerst een vloeistof wordt gevormd. Bij de techniek ‘sublimatie’, laat men het gas dat hierbij ontstaat onmiddellijk weer condenseren op een koud oppervlak. De stof die op het koude oppervlak condenseert is dan meestal zeer zuiver van samenstelling.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: plantje aan een draad opgehangen in een fles – 10g benzoëzuur
Thema: organische stoffen -stofeigenschappen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – sublimatie

5.3.3. Snelle kristallisatie met benzoëzuur

Info: Door verdamping van ethanol ontstaat een snelle kristallisatie
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: absolute ethanol – benzoëzuur
Thema: organische stoffen -stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: carbonzuren – verdamping

5.3.4. Werking van benzoëzuur als conserveermiddel

Info: Hoe kan een zuur ervoor zorgen dat een voedingsmiddel lang goed blijft? Benzoëzuur is een sterk conserveermiddel. Zijn werking is mogelijk door de zure eigenschappen. In een neutrale en lichte zure omgeving is het onwerkbaar. Na enkele uren is het kalkwater in het rechterstaal, zonder benzoëzuur, troebel geworden door de reactie van koolstofdioxide met het kalkwater.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Glucose – Gist – Natriumbenzoaat – Kalkwater – Verdund azijnzuur
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – conserveren

5.3.5. Bereiding van benzoëzuur

Info:Hoe kun je benzoëzuur bereiden? Het bruine MnO₂ wordt afgefiltreerd. In basisch milieu wordt Na-benzoaat gevormd dat goed oplosbaar is. Door toevoegen van het sterke zuur H₂SO₄ slaat het weinig oplosbare benzoëzuur terug neer onder vorm van een wit poeder.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: benzaldehyde – kaliumpermanganaat – natriumcarbonaat – zwavelzuur
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.4. Citroenzuur

5.4.1. Bruisballen maken

Info: Hoe maak je zelf bruisballen? Het is mogelijk om zelf een bruisbal te maken. Door het gebruiken van een apolaire bindende vloeistof kunnen we de stoffen kneden en in een vorm duwen. En begint de bruisbal pas te bruisen en op te lossen in water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Natriumwaterstofcarbonaat – Maïzena – Citroenzuur – Zonnebloemolie – Etherische olie
Thema: organische stoffen – gasontwikkelingsreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren

5.4.2. Complexvorming met citroenzuur

Info: Hoe kunnen we een neerslag vormen met citroenzuur? Door het toevoegen van het citroenzuur verkrijgen we een vertroebeling van de oplossingen. Als we vervolgens de NaOH-oplossing toevoegen gaan we het citroenzuur neutraliseren waardoor de vertroebeling verdwijnt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing 1 mol/l, – kopersulfaatoplossing 0,1 mol/l, – ijzer(III)oplossing 0,1 mol/l, – NaOH oplossing 3 mol/l
Thema: organische stoffen – neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren

5.4.3. Endotherme reactie met zure hosties

Info: Hoe kun je een endotherme reactie uitvoeren met citroenzuur? Voeg aan citroenzuur bakpoeder toe.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: bakpoeder wijnsteenzuur – citroenzuur
Thema: organische stoffen – chemische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen: carbonzuren – endotherme reactie

5.4.4. Kristallisatie van citroenzuur

Info: Wat gebeurt er met citroenzuur als we een oplossing hiervan voor lange tijd blootstellen aan de lucht?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing van 5-10 %
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: carbonzuren – kristallisatie

5.4.5. Polyester uit citroenzuur en glycerine

Info: Hoe kunnen we met behulp van glycerine en citroenzuur polyester maken? Wanneer we de inhoud van de proefbuis een tijdje laten afkoelen (+/- 30 min) zien we dat er zich onderaan in de proefbuis een witte vaste stof heeft gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: glycerine – citroenzuur
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 15 min
Begrippen: carbonzuren – polycondensatie

5.4.6. Polyester uit citroenzuur en ricinusolie

Info: Kunnen we met behulp van ricinusolie en citroenzuur polyester maken? Het is mogelijk om uit citroenzuur en ricinusolie polyester te maken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ricinusolie – citroenzuur
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – polycondensatie

5.4.7. Identificatie citroenzuur

Info: Hoe kunnen we citroenzuur aanduiden door identificatie van de functionele groepen? Het ceriumreagens wordt kleurloos als we citroenzuur toevoegen en troebel als we citroensap gebruiken. Het BTB wordt geel als we citroenzuur en citroensap gebruiken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cerium(IV)ammoniumnitraat – salpeterzuur 2mol/l – water – citroenzuur – broomthymolblauw – natriumloog – ethanol.
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – identificatiereactie

5.4.8. Kristallisatie van citroenzuur2

Info: Wat gebeurt er met citroenzuur als we het lange tijd blootstellen aan lucht? Het water in de citroenzuuroplossing verdampt. De overgebleven bestanddelen (zuurrest) blijven over en vormen een kristalrooster. Dit nemen we waar als de kleine kristallijnen structuren in het petrischaaltje.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing van 5-10%
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – kristallisatie

5.4.9. Conserveren met citroenzuur

Info: Waarom worden in plakjes gesneden appels niet bruin als je er citroenzuur aan toevoegt? Wanneer de appel wordt gesneden, worden de cellen op het snijvlak vernietigd. Het vruchtvlees wordt bruin.Citroenzuur zorgt voor een zure omgeving. Deze zure omgeving verlamt de enzymatische reacties. Citroensap bevat ook veel vitamine C. En dat reageert met zuurstof in plaats van met de flavonoïden zelf . Zonder bruin te worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Appel – 5 g citroenzuur – 20 ml water
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.5. Mierenzuur

5.5.1. Mierenzuur als conserveermiddel

Info: Hoe kan mierenzuur een conserveermiddel zijn? De niet behandelde stalen worden troebel. Met mierenzuur zijn de gemaakte mengsels niet troebel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Mierenzuur/ Methaanzuur – Fruitsap – Stukken worst of ham – Gras
Thema: organische stoffen – biochemie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.5.2. Reactie tussen mierenzuur en geconcentreerd zwavelzuur

Info: Welk gas ontstaat bij het de ontleding van mierenzuur in een sterk zuur milieu? Bij deze verbranding komt zuiver CO vrij. Dit kan alleen bij de verbranding van mierenzuur gebeuren omdat deze de aldehydefunctie bezit waardoor het geoxideerd kan worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Geconcentreerd zwavelzuur – Mierenzuur
Thema: organische stoffen –
Tijd: 25 min
Begrippen: organische reacties – carbonzuren

5.5.3. Bereiding van mierenzuur

Info: Hoe kun je mierenzuur bereiden? Het toegevoegde NaOH zal de esterfunctie hydrolyseren. Zodra alle estermoleculen gehydrolyseerd zijn ontstaat er een overmaat OH- ionen. Dit is te herkennen aan de blauwkleuring van BTB.Door verhitting van het gehydrolyseerde mengsel i.a.w van geconcentreerd zwavelzuur ontstaat mierenzuur, dat door de hoge temperatuur gasvormig is en aan de prikkelende irriterende geur te herkennen is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Geconcentreerd zwavelzuur – ethylformiaat – broomthymolblauw – natriumhydroxide
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: organische reacties – carbonzuren – bereiding

5.6. Oliezuur

5.6.1. Sterretjes met oliezuur

Info:Als de oliezuurlaag precies 1 molecuul dik is, kun je op grond van je metingen de grootte van een oliezuur molecuul berekenen. Door het volume en de oppervlakte te meten van een laagje oliezuur dat op water drijft, kun je een schatting maken van de lengte van een oliezuurmolecuul. Een oliezuurmolecuul is langwerpig, waarbij één kant in het water steekt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: oliezuur – diep bord – zwarte peper/zwavelpoeder
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – grootte molecule

5.7. Oxaalzuur

5.7.1. Kinetiekproef met onzichtbare inkt en oxaalzuur

Info:Wat zou er met de paarse-blauwe inkt kunnen gebeuren als we hiermee op papier schrijven? De paars-blauwe kleur van de KMnO₄-oplossing vervaagt en verkleurt naar bruin. Waarna het helemaal verdwijnt na een tijdje.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Verzadigde oxaalzuuroplossing 12g/l in ethanol en verdunningen – 0.090 mol/l KMnO₄
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.7.2. Oxaalzuurgehalte in rabarber

Info:In principe kan de hoeveeheid oxaalzuur in planten worden bepaald door titratie met kaliumpermanganaat. Planten bevatten naast oxaalzuur nog anderz zuren zoals appelzuur en melkzuur en reductoren zoals Fe(II)-ionen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: rabarber (80g per bepaling) – HCl 1M – ammoniak 25% – CaCl₂ oplossing 15 massa% – zwavelzuur 20massa% -KMnO₄ 0.02M – Universeelindicatorpapier
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.7.3. Permanganaatfontein

Info:Welke kleur ontstaat er bij het toevoegen van kaliumpermanganaat kristal bij zwavelzuur en oxaalzuur? Permanganaationen worden in zuur milieu door oxaalzuur omgezet in kleurloze Mn(II)-ionen. Hierbij oxideert oxaalzuur tot gasvormig CO₂.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kaliumpermanganaat – Verdund zwavelzuur 0,5 mol/l – Oxaalzuur
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.7.4. De reactie tussen kristalsoda en oxaalzuur

Info: Wat gebeurt er als we kristalsoda en oxaalzuur samenvoegen? Er treedt een endo-energetische reactie op
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kristalsoda, – oxaalzuur
Thema: organische stoffen – chemische reactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – endo-energetische reactie

5.7.5. Verwijderen van roest met oxaalzuur

Info: Hoe kun je roest verwijderen uit kledij? Oxaalzuur is een dicarbonzuur. Het oxaalzuur gaat reageren met het water. Het ijzeroxide dat voorkomt in het water gaat omgezet worden tot het trioxaalferraation. Hierdoor gaat het roest verdwijnen op de nagel. Dit kan men ook gebruiken om de roestvlekken uit kledij te verwijderen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Verroeste nagels – Oxaalzuur
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – oxidatie

5.7.6. De reactie tussen ammoniumacetaat en loog

Info: Welke stof wordt er gevormd bij het samenvoegen van ammoniumacetaat en loog? Wanneer ammoniumacetaat en loog worden samengevoegd, wordt er ammoniak gevormd. Dat kan je waarnemen aan de hand van universeel indicatorpapier en de geur die vrijkomt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ammoniumacetaatoplossing verzadigd (CH₃COONH₄) – Natronloog 4 mol/l (NaOH)
Thema: organische stoffen – neutralisatiereactie
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – zuur-base reactie

5.8. Polymelkzuur

5.8.1. Polymelkzuur

Info:Verwarm in een maatbeker van 100 ml 5ml melkzuur, spatelpunt SnCl₂ en enkele kooksteentjes. Zodra de oplossing oranje bruin kleurt dien je de oplossing uit te gieten over een ingevette PE of acryl plaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: acryl plaat OF PE schelp – vaseline – melkzuur (5 ml) – SnCl₂
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: carbonzuren – polymerisatie

6. Esters

6.1. Bereiding van aspirine volgens microschaal

Info:Hoe bereiden we aspirine? Estervorming
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zuiver azijnzuur – salicylzuur – geconcentreerd fosforzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen:esters – condensatiereacties – organische reacties

6.2. Bereiding van ethylbenzoaat

Info: Hoe kun je ethylbenzoaat bereiden? Ethylbenzoaat is het ester van ethanol en benzoëzuur, de vloeistof heeft een aangename, sterke maar zoete geur die associaties opwekt met bepaalde fruitsoorten. Vandaar dat de stof vaak gebruikt wordt als kunstmatige geur en smaakstof in voedsel en snoep. Het kan bereid worden door ethanol en benzoëzuur te laten reageren. Zwavelzuur treedt hier op als een katalysator:
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: benzoëzuur – ethanol – geconcentreerd zwavelzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen:esters – condensatiereacties – organische reacties

6.3. Esters vormen met de microschaalmethode

Info: Hoe vormen we esters met microschaalmethode? Vorming van ester uit alcohol en zuur. De geur van azijn en alcohol verdwijnt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Zuiver azijnzuur – Zuiver ethanol – Geconcentreerd zwavelzuur
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen:esters – condensatiereacties – organische reacties

6.4. Oplosbaarheid van ethylacetaat

Info: Is ethylacetaat oplosbaar in water? Ethylacetaat is zeer weinig oplosbaar in water. Het ethylacetaat dat toch opgelost is in het water, wordt in de eerste proefbuis uitgezouten. Dit wilt zeggen dat de zoutionen de plaats innemen van ethylacetaat en de dunne laag ethylacetaat bovenaan de proefbuis zit. Er treedt dus ontmenging op.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethylacetaat – Natriumchloride – dijood
Thema: organische stoffen – oplosbaarheid
Tijd: 20 min
Begrippen:esters

6.5. Synthetische bananengeur

Info:Met welke chemische producten kunnen we een synthetische bananengeur maken? Vertrekkende van isoamylalcohol en azijnzuur kunnen we mits een uur refluxeren een ester maken die naar bananen ruikt.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Isoamylalcohol – Azijnzuur – Zwavelzuur – Natriumwaterstofcarbonaat-oplossing 5%
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 1 uur
Begrippen:esters – condensatiereactie

6.6. De reactie van propaan-2-ol en azijnzuur

Info: Wat verkrijg je wanneer je propaan-2-ol, azijnzuur en zwavelzuur samen gaat verwarmen? Er wordt een ester gevormd (daardoor geurverandering).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: propaan-2-ol – azijnzuur, – geconcentreerd zwavelzuur
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen:esters – condensatiereactie

6.7. De reactie van butaan-1-ol en azijnzuur

Info: Wat verkrijg je wanneer je butaan-1-ol, azijnzuur en zwavelzuur samen gaat verwarmen? Er wordt een ester gevormd (daardoor geurverandering).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: butaan-1-ol – azijnzuur, – geconcentreerd zwavelzuur
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen:esters – condensatiereactie

6.8. Ethylpropanoaat

Info: Wat gebeurt er als je een organisch zuur en een alkanol met elkaar laat reageren? Propionzuur splitst een OH-groep af. De ethanol splitst een waterstofatoom (H) af. De gesplitste OH-groep en waterstofatoom voorstelt (H) vormen samen water (H ₂ O). Dit water wordt door het zinkchloride gebonden, zodat het evenwicht van de veresteringsreactie aan de goede kant is. Het zuurresidu en het alkanolresidu worden gecombineerd om ethylpropanoaat te vormen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 5 ml ethanol – 5 ml propionzuur – 1 spatelpunt zinkchloride
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 30 min
Begrippen:esters – condensatiereactie

6.9.Bereiding van een ester uitgaande van een zuurchloride

Info: Wat gebeurt er als je ethylacetaat in water brengt? Het opgevangen gas is waterstofgas: knalgas De waterige fase geeft met zilvernitraat een witte neerslag van zilverchloride. De bovenste laag heeft een typische estergeur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zilvernitraat – natrium – ethaanzuur – propaan-1-ol
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 35 min
Begrippen:esters – condensatiereactie – identificatie

6.10. Bereiding van een ester uitgaande van een carbonzuur

Info: Wat kun je een ester bereiden uit een alcohol en een carbonzuur? Door condensatie ontstaan esters. Door toevoeging van de verzadigde NaCl-oplossing wordt het ester uitgezouten. Je neemt een typische geur waar.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: zwavelzuur – ethanol – aanwezige alcoholen – keukenzout
Thema: organische stoffen
Tijd: 35 min
Begrippen:esters – condensatiereactie

6.11. De oplosbaarheid van ethylacetaat

Info: Ethylacetaat is zeer weinig oplosbaar in water. In de eerste reageerbuis wordt ethylacetaat uitgezouten. De toegevoegde zoutionen worden gehydrateerd waardoor er minder watermoleculen beschikbaar zijn voor het ester. Er treedt ontmenging op.Dijood lost beter op in de apolaire fase: geelkleuring.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ethylacetaat – keukenzout – lugol
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen:esters – oplosbaarheid

7. Ethers

7.1. Brandbaarheid van ethers

Info: Hoe kun je de brandbaarheid van diethylether testen? We zien dat het uiteinde aan de zijkant van de buis gaat branden. De etherdampen zijn zwaarder dan de lucht en brandbaar. Hierdoor zakt de ether dus naar onder in het buisje en komen de dampen daar ook vrij.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: diethylether – watten
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen:ethers – brandbaarheid

7.2. Bereiding van diëthylether

Info: Hoe kunnen we een ether vormen uitgaande van een alcohol en een zuur? We kunnen een ether synthetiseren door de nucleofiele substitutie uit te voeren van een alcohol in een zuur milieu. De gevormde diëthylether kan je herkennen aan de typische vrijkomende geur. Vroeger werd diëthylether vooral gebruik als Het is echter een erg brandbare stof en kan soms zelfs leiden tot explosies. Nu worden ethers vooral gebruikt als oplos- en extractiemiddel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol – Geconcentreerd H₂SO_{4 –}Al₂O₃
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen:ethers – synthesereactie

7.3. Brandbaarheid van diëthylether

Info: Hoe gebeurt de verbranding van diëthylether? We zien dat het uiteinde aan de zijkant van de buis gaat branden. De etherdampen zijn zwaarder dan de lucht en brandbaar. Hierdoor zakt de ether dus naar onder in het buisje en komen de dampen daar ook vrij.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: diethylether – watten
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen:ethers – brandbaarheid

7.4. Explosie van etherdamp

Info: Hoe gebeurt een explosie van diëthylether? Spuit uit een buis lak in een vuur
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: diethylether – knalbus
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 20 min
Begrippen:ethers – brandbaarheid

7.5.Bereiding diëthylether(2)

Info: Hoe kunnen we een ether vormen uitgaande van een alcohol en een zuur? We kunnen een ether synthetiseren door de nucleofiele substitutie uit te voeren van een alcohol in een zuur milieu. De gevormde diëthylether kan je herkennen aan de typische vrijkomende geur. Vroeger werd diëthylether vooral gebruik als Het is echter een erg brandbare stof en kan soms zelfs leiden tot explosies. Nu worden ethers vooral gebruikt als oplos- en extractiemiddel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol – Geconcentreerd H₂SO_{4 –}Al₂O₃
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen:ethers – synthesereactie

8. Halogeenalkanen

8.1. Beilsteinproef

Info: Hoe kunnen we de halogeenalkanen identificeren? Wanneer we polypropeen en polyetheen in contact brengen met verhit koper en daarna in de vlam van de bunsenbrander houden, gebeurt er niets. Enkel bij PVC kleurt de vlam groen. PVC of polyvinylchloride is een polymeer van chlooretheen en bevat dus chloor.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: bunsenbrander PVC + polypropeen + polyetheen
Thema: organische stoffen – kunststoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: halogeenalkanen – identificatie

8.2. Identificatiereactie

Info: Hoe kun je halogeenalkanen aantonen? Wanneer de spiraal terug verhit wordt merk je een groene vlamkleur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: PVC – chloroform
Thema: organische stoffen
Tijd: 20 min
Begrippen: halogeenalkanen – identificatie

8.3. Nucleofiele substitutie van ethyloxide op tetrabroomkoolstof

Info: Hoe gebeurt de nucleofiele substitutie van ethyloxide op tetrabroomkoolstof? Er ontstaat snel een witgele neerslag in de reageerbuis, eventueel na zachte verwarming
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CBr₄ – ethanol – zilvernitraat
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen: halogeenalkanen – nucleofiele substitutie

8.4. Nucleofiele substitutie van OH-ionen op ethyljodide

Info: Hoe gebeurt de nucleofiele substitutie van OH^– op ethyljodide? Een nucleofiel reagens (OH^–) valt het gepositiveerd C-atoom in ethyljodide aan en verdringt I- dat zich uit de molecule afsplitst. Het gevormde I- vormt met de zilverionen uit het Ag(NH₃)₂⁺complex het lichtgele AgI-neerslag.
Het evenwicht verschuift naar rechts omdat het jodide-ion sterk aan het Ag⁺-ion wordt gebonden, zodat de weinig oplosbare ionverbinding AgI wordt gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:ethyljodide – verdunde ammoniak – zilvernitraat
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 25 min
Begrippen: halogeenalkanen – nucleofiele substitutie

8.5. Eliminatiereactie op 2-broom-2-methylpropaan

Info: Hoe gebeurt de eliminatiereactie op 2-broom-2-methylpropaan? Er ontstaat een gas (2-methylpropeen) dat zich bovenaan in de meetspuit verzamelt.Het broomwater wordt door het gas ontkleurd en er ontstaat een bruine neerslag van mangaandioxide wanneer het gas door de verdunde kaliumpermanganaatoplossing borrelt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:KOH – 2-broom-2-methylpropaan – broomwater – ethanol
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 25 min
Begrippen: halogeenalkanen – eliminatiereactie

9. Ketonen

9.1. Additiereactie op aceton

Info: Wat gebeurt er als we aceton samenbrengen met NaHSO₃-oplossing? Er ontstaat een neerslag aan interfase
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: aceton – NaHSO₃-oplossing
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 25 min
Begrippen:ketonen – additiereactie

9.2. Aceton en piepschuim

Info: Wat gebeurt er als je aceton bij piepschuim voegt? Het piepschuim verdwijnt in de aceton
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Piepschuim – Aceton
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 10 min
Begrippen:ketonen – oplosbaarheid

9.3. Bereiding van aceton

Info: Hoe kun je aceton bereiden?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kaliumdichromaat – propaan-2-ol – gec zwavelzuur
Thema: organische stoffen – organische reacties – redoxreactie
Tijd: 10 min
Begrippen:ketonen – oxidatie

10. Koolwaterstoffen

10.1. Aardappelkanon

Info: Hoever kun je een aardappel schieten met een zelfgemaakt aardappelkanon? In de meeste spuitbussen is butaan het drijfgas. De reactie die optreedt is dus de verbranding van butaan.De afstand die we kunnen bereiken met het aardappelkanon is voornamelijk afhankelijk van de hoeveelheid gas dat we gebruiken, ook spelen de hoek waaronder we schieten en in mindere mate de aard van het gas een rol.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: koperdraad – (laad)stok – aardappels – alkaan
Thema: organische stoffen – organische reacties – redoxreactie
Tijd: 30 min
Begrippen:alkanen – verbrandingsreactie

10.2. Bromering van pentaan

Info: Welke stof wordt er gevormd bij de fotolyse van pentaan met dibroom? Halogeenalkanen ontstaan bij de reactie tussen het halogeen en het alkaan. Tijdens de reactie moet het mengsel bestraald worden met zichtbaar (Br₂) of U.V.-licht (Cl₂). De reactie verloop zeer traag. Er ontstaat bovendien een mengsel van verschillende halogeenalkanen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Al-folie – water met fft met voldoende NaOH om een paarse kleur te bekomen – dibroom – 5% AgNO₃
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 30 min
Begrippen:alkanen – radicalaire substitutie

10.3. Chemische regenboog in tomatensap

Info: Het belangrijkste pigment in tomaten is het lycopeen. In de structuur zijn geconjugeerde electronensystemen aanwezig die blauwe kleur absorberen en daardoor een rode kleur hebben. Door additie met broom verkleint de lengte van het geconjugeerd systeem waardoor de geabsorbeerde golflengte verkort. Deze gaat uiteindelijk naar kleurloos.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Tomatensap – Broomwater (verzadigd)
Thema: organische stoffen – organische reacties
Tijd: 20 min
Begrippen:alkanen – radicalaire substitutie

10.4. De functie van een kaarswiek

Info: Wat is de functie van de wiek? Exotherme reacties: verbrandingsreacties.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Wiek – Lucifers – Lampolie
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen:alkanen – verbranding

10.5. Etheenbereiding uit ethanol door katalysator

Info: Hoe kan je etheen uit ethanol bereiden? Deze proef toont aan dat door middel van een katalysator en verhitting de ethanol wordt omgezet in een gas, nl. etheen. De katalysator zorgt in dit geval voor een kraakproces en breekt dus de bindingen van ethanol door. Dat de gevormde stof etheen is, kan verklaard worden d.m.v. het gas in dibroom te laten borrelen en het gas te verbranden m.b.v. een lucifer. Door eliminatie van water (dehydratering) kan men van een alcohol een alkeen maken. Door zwavelzuur te laten inwerken op ethanol bijvoorbeeld ontstaat etheen. De hoge temperatuur en de grote overmaat zwavelzuur t.o.v. ethanol zorgen ervoor dat de eliminatie gebeurt (en niet de substitutie met vorming van ether).
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Staalwol – Ethanol – Katalysator
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen:alkenen – eliminatie

10.6. Gefractioneerde destillatie van ruwe aardolie

Info: Door het afscheiden van verschillende fracties door destilleren van aardolie worden bestanddelen van aardolie bekomen
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: aardolie – kooksteentje
Thema: organische stoffen – organische reactie – scheidingstechnieken
Tijd: 35 min
Begrippen:alkanen – destillatie

10.7. Identificatie van de verbrandingsproducten van een kaars

Info: Tot welke stoffen verbrandt een koolwaterstof? Leg een stuk blauw kobaltdichloride papier in de eerste proefbuis en vul de andere half met kalkwater.Steek de kaars aan en laat het enkele minuten branden tot de kobaltchloride verandert van blauw naar roze en kalkwater vertroebelt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kaars – Stukje blauw kobaltchloride papier – 20 ml van kalkwater
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen:alkanen – verbrandingsreactie – identificatie

10.8. Inerte alkanen

Info: Hoe reageren alkanen met zwavelzuur?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Paraffine – Kristalsuiker – Geconcentreerd zwavelzuur – kaarsenvet van een theelichtje
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen:alkanen – corrosie

10.9. Maken van biodiesel

Info: Hoe reageren alkanen met zwavelzuur? De bereiding van diesel is een zgn transesterificatiereactie, een bewerking waarbij de alkoxygroep van een ester wordt vervangen door die van een alcohol. De reactie is schematisch weergegeven in nevenstaande figuur. Men voegt loog aan het mengsel om een zgn methoxide of ethoxide te maken (CH₃O^–Na⁺). Het methoxide of ethoxide reageert vervolgens met de estergroep van het triglycderide. De overmaat aan methanol/ethanol die in het mengsel aanwezig is zorgt ervoor dat de reactie richting biodiesel verloopt.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: zonnebloemolie – methanol – natronloog (gootsteenontstopper korrels)
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 35min
Begrippen:alkanen – biodiesel

10.10. Methaanvuurbal

Info: Hoe maken we bellenblazen chemisch spectaculair? Nadat we de lucifer bij de bubbels houden, zien we een enorme vuurbal ontstaan. Het opmerkelijke is dat de handen van de proefpersoon niet verwond zijn.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: methaangas – lucifers – water
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15min
Begrippen:alkanen – verbrandingsreactie

10.11. Onverzadigdheid in verbrand spek

Info: Welke invloed heeft spek op broomwater? Het broomwater ontkleurt. Bij het koken gebeurt een omzetting van glycerol naar acroleïne. Het dibroom reageert met de dubbele binding in acroleïne.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Stuk spek – Bunsen – Erlenmeyer met broomwater
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15min
Begrippen:alkenen – additiereactie

10.12. Rijp fruit in een ommezien

Info: Kunnen we d.m.v. een beschimmelde citroen onrijp fruit sneller laten rijpen? De groene schimmel op de citroen geeft een gas af: ethyleen.De schimmel geeft zo veel gas af dat een enkele beschimmelde citroen genoeg is om honderden stukken fruit te doen rijpen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: een citroen laten beschimmelen – papieren zak – onrijpe peren, appelen of perziken
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15min
Begrippen:alkenen – katalysator – oxidatie

10.13. Schoonmaken op zee

Info:Hoe kan je met piepschuim of PUR schuim olie uit water halen? De olie wordt door het piepschuim en het PUR schuim geadsorbeerd en er blijft aanzienlijk minder olie achter in het water. De apolaire olie bindt eerder aan het apolair kunststof.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Motorolie – Piepschuim of PUR schuim
Thema: organische stoffen – oplosbaarheid
Tijd: 15min
Begrippen:koolwaterstoffen – apolaire stoffen

10.14. Sublimatie van luchtverfrisser

Info:Hoe werkt het principe van een luchtverfrisser? Bij deze proef zien we dat de naftaleen o.i.v. temperatuur direct vervliegt in een gas, er is geen vloeibare fase. Ook luchtverfrissers werken op dezelfde manier. Door het grote temperatuurverschil met de lucht, gaat de luchtverfrisser bij blootstelling ervan direct vervliegen, van vast naar gas dus, of sublimatie.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: heet water – vaste luchtverfrisser
Thema: organische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 15min
Begrippen:koolwaterstoffen – sublimatie

10.15. Tomatensap met broom

Info: Door additie met broom verkleint de lengte van het geconjugeerd systeem waardoor de geabsorbeerde golflengte verkort. Deze gaat uiteindelijk naar kleurloos.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen:tomatensap – broomwater (verzadigd)
Thema: chemische reacties – energetische aspecten – organische stoffen
Tijd: 25 min
Begrippen: endo-energetische reacties – additiereactie – koolwaterstoffen

10.16. Uitlaatgassen van auto

Info: Uitlaatgassen van auto’s bevatten welk gas? Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂. Wanneer de oplossing doorzichtig blijft, is er geen CO₂ aanwezig. Wanneer de oplossing troebel wordt, is er CO₂ aanwezig.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een staal van autouitlaatgas – Calciumdihydroxide ( Ca(OH)₂)
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.17. Verbranden van ethyn

Info: Welke stof wordt er gevormd door hydrolyse van calciumcarbide? Door de hydrolyse van calciumcarbide wordt er ethyn gevormd. Ethyn zal vervolgens reageren tot koolstofdioxide en water, d.m.v. verbranding.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumcarbide
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie – alkynen

10.18. Verbranding van brandstoffen

Info: Welke stof brandt het beste: methanol, butaan-1-ol, heptaan-1-ol? Breng in 2 uitdampschaaltjes respectievelijk 2 à 3 ml methanol en evenveel butaan-1-ol en heptaan-1-ol in de anderen. Nader met een brandend lont beide brandstoffen. Neem het verschil in brandbaarheid waar.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 4 à 6 ml methanol; – 4 à 6 ml butaan-1-ol. – 4 à 6 ml heptaan-1-ol
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.19. Was verbranden zonder wiek

Info: Kunnen we was laten branden zonder de wiek? De was brandt niet in vaste toestand.Exotherme reacties: verbrandingsreacties.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Was van een kaars – Lucifers
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.20. Was verdampen en gas ontsteken

Info: Hoe kunnen we was toch laten branden? De was brandt niet in vaste toestand, maar wel in gastoestand
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Was van een kaars – Bunsenbrander
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.21. Welk gas ontstaat er door verbranding van een kaars?

Info: Welk gas ontstaat er door verbranding van een kaars? Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂. Wanneer de oplossing doorzichtig blijft, is er geen CO₂ aanwezig. Wanneer de oplossing troebel wordt, is er CO₂ aanwezig.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Nagel – Theelichtje – Kalkwater
Thema: organische stoffen – redoxreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.22. Onverzadigde verbindingen in gummibeertjes

Info: Hoe kunnen we dubbele bindingen in gummibeertjes aantonen? In gummibeertjes zijn onverzadigde verbindingen aanwezig met dubbele bindingen. Door additiereactie gebeurt de omzetting tot een halogeenalkaan. Hierdoor treedt er een kleurverandering op van het broomwater
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: broomwater – kleurloos gummibeertje
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – additiereactie

10.23. De bromering van alkanen in een microschaal

Info: Hoe kunnen we alkanen bromeren? Reactie uitvoeren in licht en aantonen dat dibroom reageert met het alkaan
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: dibroom, – zilvernitraat-oplossing, – indicator (universeelindicator), -n-pentaan
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – radicalaire substitutie

10.24. Kaarsvlam vergelijken met vlam van de wiek

Info: Wat zorgt voor de grootste vlam? De wiek alleen zorgt niet voor de mooi vlam van een kaars.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kaars – Wiek – Lucifers
Thema: organische stoffen – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

10.25. Regenboog in tomantensap

Info: Hoe kunnen we met tomatensap een regenboog in het labo proberen na te maken? Het belangrijkste pigment in tomaten is het lycopeen. In de structuur zijn geconjugeerde elektronensystemen aanwezig die blauwe kleur absorberen en daardoor een rode kleur hebben. Door additie met broom verkleint de lengte van het geconjugeerd systeem waardoor de geabsorbeerde golflengte verkort. Deze gaat uiteindelijk naar kleurloos.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Tomatensap – Broomwater
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – additiereactie

10.26. Explosief Zilver

Info: Hoe kun je vast materiaal doen knallen? Door acetyleengas te laten reageren met Tollensreagens, krijgen we zilveracetylide. Dit een zeer instabiele neerslag die gevormd, door er een vlam aan te houden gaat de explosie plaatsvinden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumcarbide – Water – Tollensreagens
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – redoxreactie

10.27. Mottenballenkristallen

Info: Hoe maak je kristallen van mottenballen? De vaste mottenballen verdampen zonder over te gaan in een vloeibare fase. Het proces om rechtstreeks van een vaste fase naar een gasfase te gaan, wordt sublimatie genoemd. Wanneer de kristallen van de mottenballen verhitten, stijgt de temperatuur, smelten de kristallen en vindt de overgang naar een gasfase plaats.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Mottenballen (naftaleen)
Thema: organische stoffen – organische reactie – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen -sublimatie

10.28. Eigenschappen van butaan

Info: Welke eigenschappen heeft butaangas en hoe kunnen deze worden bewezen? Wanneer het n-butaan wordt verbrand , worden water en kooldioxide geproduceerd . De vlam wordt roet omdat te veel n-butaandeeltjes willen reageren met de zuurstof in de lucht, maar de hoeveelheid zuurstof is niet voldoende om alle koolstofatomen in het n-butaan kooldioxide te laten vormen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Butaan (aantal ml)
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.29. Aanstekersgas onderzoeken

Info: Wat zijn de eigenschappen van aanstekergas? De reageerbuis is na het omdraaien nog steeds tot de bovenkant gevuld met water . Als je de aansteker onder de opening van de reageerbuis houdt en op de gashendel drukt, stijgen er bellen van de aansteker in de reageerbuis en zakt het waterniveau. De gasbellen zijn kleurloos.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Aansteker
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.30. Eigenschappen van aanstekersgas

Info: Wat zijn de eigenschappen van aanstekergas? Het gas ontsteekt, het brandt met een kleine, bijna kleurloze vlam. Zodra de reageerbuis ondersteboven wordt gedraaid, wordt de vlam groter en geel. Het dooft na een paar seconden.Buiten de reageerbuis bij de opening vormt zich een grote vlam die snel uitgaat. De vlam is oranjegeel .
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Aansteker
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.31. Wasexplosie

Info: Wat gebeurt er als je brandende was (of olie) dooft met water? De wasdamp kan pas na verloop van tijd worden ontstoken, die dan verder brandt zonder een vlam. Zodra er een druppel water in de was druppelt, vormt zich een straal van vlammen, die ongeveer een meter hoog uit de porseleinen smeltkroes omhoog schiet. Wasdruppels spatten uit de porseleinen smeltkroes en laten wasvlekken achter op het keramische gaas en de vuurvaste basis. Bij elke druppel water die in de was valt, sist hij luid.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 15 g bijenwas – 2,3 druppels water
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.32. Dochtervlam van een kaars

Info: Hoe kunnen meerdere vlammen maken? De opstijgende wasdamp reist door de glazen buis. De stoom kan niet branden in de glazen buis omdat er geen zuurstofgas is om te verbranden. De wasdamp komt uit de bovenkant van de glazen buis en kan daar worden ontstoken omdat het brandbaar is en er zuurstofgas aanwezig is.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 kaars
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.33. Kruipende gassen in buisje

Info: Wat zijn de gevaren van een doek die is gedrenkt in benzine of oplosmiddel?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 ml benzine – 1 kaars
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.34. Kruipende gassen

Info: Wat maakt een benzinevlek zo gevaarlijk als je er met open vuur in de buurt komt? Beginnend bij de aansteker vlam, verspreidt een vlamfront zich naar de benzinevlek. Dit gebeurt ook als de vlam ongeveer 30 cm verwijderd is van de benzinevlek. Grote delen van de tafel verbranden plotseling, totdat aan het einde alleen nog een grote, flakkerende vlam op de benzinevlek achterblijft. Dit verdwijnt na enkele seconden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: aansteker – 15 druppels benzine
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.35. Schoorsteeneffect

Info: Hoe werkt een open haard? De hete uitlaatgassen stijgen op door de opening. Door de opgewekte onderdruk wordt via de bodem verse lucht aangezogen.Dit proces wordt het schoorsteeneffect genoemd .
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Twee houten stokjes – 1 smalle kaars
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.36. Geest in een fles

Info: Wat zijn de gevaren van containers waarin benzine is opgeslagen? Benzine mag je niet met water wassen. De benzine kleeft aan de glazen wand. Door de kamertemperatuur ontstaan er keer op keer benzinedampen in de fles, die bij het kantelen van de fles boven de kaarsvlam ontbranden.Er is geen explosie omdat er niet genoeg zuurstof in de fles zit .
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 druppels benzine – 1 kaars – 100 ml water
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.37. Kaars op afstand aansteken

Info: Wat gebeurt er als je een vlam in de rookdraad van een kaars houdt die net is uitgeblazen? Een rookdraad stijgt op uit de lont. Zodra de vlam van de aansteker of lucifer de rookdraad raakt, ontsteekt de lont van de kaars. Het lijkt erop dat de lont uit het niets ontsteekt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Vuurvast oppervlak – Kaars
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.38. Kaars aansteken

Info: Wat gebeurt er als een kaars wordt aangestoken? Er zit vaste was rond de pit die eerst moet smelten. Was smelt bij een temperatuur van ca.65 ° C. De lichtere vlam heeft enige tijd nodig om de was boven het smeltpunt te verwarmen. De katoenen lont absorbeert de vloeibaar gemaakte was . De vloeibare was verdampt aan het uiteinde van de lont en vormt wasdamp, die brandbaar is en dus ontsteekt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Vuurvast oppervlak – Kaars
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.39. Kaars onder glas aansteken

Info:Wat gebeurt er als je een drijvende kaars afdekt met een erlenmeyer? Hoe kun je met dit experiment het zuurstofgehalte van de lucht aantonen? Het water stijgt in de erlenmeyer, het waterpeil zakt in de schaal. De vlam wordt langzaamaan kleiner. Het duurt een paar seconden voordat de kaars uitgaat. De kaars beweegt mee met het stijgende waterpeil.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kaars – 100 ml water
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding – bepalen van gehalte zuurstofgas in lucht

10.40. Aantonen van dubbele bindingen in organische stoffen

Info:Hoe kun je dubbele bindingen in organische stoffen aantonen? Bij de aanwezigheid van een dubbele binding zal de gele kleur van broomwater verdwijnen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Broomwater – Enkele vaste of vloeibare organische stoffen met en zonder dubbele bindingen
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – additiereactie

10.41. Additie van dibroom op ethyn en etheen

Info:Hoe reageert dibroom met alkenen en alkynen? Bij het toevoegen van 3 ml ethyn aan dibroom is de ontkleuring in het reactievat vast te stellen. Voor de ontkleuring van 10 ml dibroom is ongeveer 5 à 6 ml ethyn nodig. Voor de ontkleuring an 10 ml dibroom et etheen zijn er ongeveer 10 à 12 ml vereist. Het gaat hier niet om een subsitutiereactie maar om een additie. Er wordt geen HBr gevormd. In het compartiment met NaOH treedt er geen ontkleuring op. In het compartiment met zilvernitraat ontstaat er geen neerslag. De Beilsteintest is positief.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Dibroom – Etheen, ethyn – Zilvernitraatoplossing 0,01 mol/l – NaOH-oplossing 0,1 mol/l – Fft
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – additiereactie

10.42. Reactie van ethyn en dichloor

Info:Hoe reageert ethyn met dichloor? In de vloeistof ontstaat een flitsend vuurwerk. Hierbij wordt veel roet gevormd dat aan de oppervlakte van de vloeistof komt drijven. Toevoegen van zilvernitraat in het bekerglas geeft een witte neerslag van zilverchloride waardoor het gevormde zoutzuur is aangetoond.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumcarbide – Kaliumpermanganaat – Zoutzuur geconcentreerd – Zilvernitraatoplossing
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – oxidatie

10.43. Knalbusexperiment

Info:Hoe kan je een harde knal veroorzaken met behulp van ethyn? Met een luide knal wordt de kurkstop weggeschoten
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gasgenerator voor de bereiding van ethyn
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – oxidatie – verbranding

10.44. Eigenschappen van ethyn: verbranding

Info: Wat zijn de eigenschappen van ethyn? Uit de waarnemingen blijkt het belang van de brandstof/dizuurstof-samenstelling voor een goede verbrandingsreactie. Voor de meeste brandstoffen levert de correcte stoechiometrische samenstelling het beste resultaat. Voor ethyn krijg je de luidste knal bij een ongeveer 50%/50% samenstelling.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gasgenerator voor de bereiding van ethyn
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – oxidatie – verbranding

10.45. Eigenschappen van ethyn

Info: Wat zijn de eigenschappen van ethyn? De violette kleur van kaliumpermanganaat verdwijnt Indien gewerkt wordt met het Baeyerreagens worden bruine spikkeltjes van mangaandioxide gevormd. In het compartiment met broomwater treedt ook een ontkleuring op door additie van dibroom op de onverzadigde verbinding. In het derde compartiment ontstaat een grijsgele neerslag van Ag₂C₂
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Etheen of ethyngasgenerator – Broomwater – Baeyerreagens – Ammoniakale oplossing van zilver – Salpeterzuur
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – oxidatie – verbranding – identificatie

10.46. Bereiding van ethyn

Info: Hoe kun je ethyn bereiden? Door reactie van calciumcarbide met water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumcarbide – Fenolftaleïne – Broomwater – Kalkwater
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – identificatie

10.47. Bereiding van ethyn met gasgenerator

Info: Hoe kun je ethyn bereiden? Door reactie van calciumcarbide met water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gasgenerator (gesloten fles met 2 grote spuiten in stop) – Calciumcarbide
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – identificatie

10.48. Bereiding van etheen

Info: Hoe kun je etheen bereiden?Er wordt een gas gevormd dat onoplosbaar is in water. Het gevormde gas is onverzadigd (broomwater) ontkleurt.Het gevormde gas is brandbaar en vormt koolstofdioxide dat het kalkwater troebel maakt.Ethanol in geconcentreerd zwavelzuur geeft etheen en water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol – Geconcentreerd zwavelzuur – Broomwater – Kalkwater
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – identificatie

10.49. Bereiding van etheen met gasgenerator

Info: Hoe kun je etheen bereiden? Na korte tijd wordt de zuiger van de grote meetspuit omhoog geduwd. De aanwezigheid van etheen in het gas in de grote meetspuit wordt opgevangen en kan via het Baeyerreagens worden gecontroleerd. Ethanol met geconcentreerd zwavelzuur geeft etheen en water
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ethanol – Geconcentreerd zwavelzuur – Broomwater – Kalkwater
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – identificatie

10.50. Bereiding van methaan

Info: Hoe kun je methaan bereiden? Methaangas is onoplosbaar in water en lichter dan lucht.
Methaangas is brandbaar. Het verbrandingsproduct maakt kalkwater troebel.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Aluminiumcarbide – Kalkwater
Thema: organische stoffen – organische reactie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – identificatie

10.51. Kraken van paraffine-olie

Info: Hoe kun je paraffine-olie kraken? Door verhitten ontstaat een doorbraak in de ketens met vorming van kleine ketens.
Moeilijkheid:gemiddeld
Chemische stoffen: Paraffine-olie – Broomwater
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – kraken

10.52. Kraken van butaan

Info: Hoe kun je butaan in kleinere moleculen omzetten?Door verhitten ontstaat een doorbraak in de ketens met vorming van kleine ketens.
Moeilijkheid:gemiddeld
Chemische stoffen: Bayerreagens – Butaangas
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – kraken

10.53. Bromeren van butaan

Info: Hoe kun butaan laten reageren met dibroom? Wanneer butaangas met dibroom reageert ontstaan er witachtige nevels en de bruine kleur van dibroom verdwijnt.De groene vlamkleur van de Beilsteintest duidt op de vorming van een halogeenalkaan.In het vakje met NaOH ontstaat er een ontkleuring en wordt HBr gevormd.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: Dibroom – Butaan – Zilvernitraatoplossing 0,01 mol/l – Natriumhydroxide oplossing 0,1 mol/l – Fft
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – radicalaire substitutie

10.54. Vlamfront van n-pentaan

Info: Hoe kun je het vlamfront van pentaan aantonen? De zware pentaandamp zakt door de buis. Als hij onderaan de vlam bereikt slaat de vlam terug in de buis. Dit gaat gepaard met een typisch geluid en vlamkleur best te zien in een verduisterd lokaal
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: Theelichtje – Watten – n-Pentaan
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 20 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.55. Verbranden van alkanen

Info: Hoe kun de verbrandingsreactie van alkanen visueel maken? Verbrand het alkaan. Met een luide knal wordt de kurkstop weggeschoten
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: Pastieken meetspuit – Pentaan of butaangas
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 10 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbranding

10.56. Elektrofiele substitutie op naftaleen

Info:Welke reactie treedt op bij de nitrering van naftaleen? Er ontstaat een gele neerslag van 1,5-dinitronaftaleen
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: gec salpeterzuur – gec zwavelzuur – naftaleen
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 10 min
Begrippen: koolwaterstoffen – elektrofiele substitutie

10.57. Bromering op tolueen

Info: Welke reactie treedt op tussen tolueen en dibroom? De oplossing met dibroom ontkleurt.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: dibroom – tolueen
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 10 min
Begrippen: koolwaterstoffen – additiereactie

10.58. De synthese van fluoresceïne

Info: Hoe bereid je fluoresceïne? Door additiereactie ontstaat fluoresceïne
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: ftaalzuuranhydride – resorcinol – gec zwavelzuur – natriumhydroxide – universele indicator
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 30 min
Begrippen: koolwaterstoffen – condensatiereactie

10.59. De bereiding van fenolftaleïne

Info: Hoe bereid je fenolftaleïne? Het centrale tetraëdrisch koolstofatoom gebonden aan drie fenylkernen, belet elke interactie tussen deze kernen. Deze stof is daarom kleurloos. Ze absorbeert geen lichtenergie. Door toevoeging van een base ontstaat een structuur waarin het centrale koolstofatoom drie sigmabindingen in éénzelfde vlak krijgt. Men bekomt dus een mesomeer systeem, waarin de elektronen zeer beweeglijk zijn.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: ftaalzuuranhydride – norvanol – gec zwavelzuur – natriumhydroxide – universele indicator
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 30 min
Begrippen: koolwaterstoffen – condensatiereactie

10.60. Calciumcarbide doen ontploffen

Info: Wat gebeurt er als je calciumcarbide in water brengt? Door de hydrolyse van calciumcarbide wordt er ethyn gevormd. Ethyn zal vervolgens reageren tot koolstofdioxide en water, d.m.v. verbranding.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: calciumcarbide – water – indicatorpapier
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 10 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie – alkyn

11. Uitdaging

11.1.Laat de meeste Titanics zinken.

Info: Probeer zoveel mogelijk piepschuim in een beker met 10 ml aceton te laten verdwijnen in 10 minuten. Het toegevoegde pentaan aan polystyreen bij de bereiding van piepschuim kan zeer goed oplossen in aceton. Tijdens het oplossen ontsnapt het pentaan dat tijdens de productie van piepschuim toegevoegd werd.
Moeilijkheid:eenvoudig
Chemische stoffen: 10 ml aceton – piepschuim
Thema: organische stoffen – organische reactie
Tijd: 10 min
Begrippen: keton – oplosbaarheid