Hoofdstuk 10 – Experimenten

1. Oplosbaarheidstabellen

2. Neerslagen

2.1. Bereiding van Struvitkristallen

Info: Wat gebeurt er als we een mengsel van een kaliumbromideoplossing en een kaliumfosfaatoplossing samenvoegen met een mengsel van een ammoniumchlorideoplossing en een magnesiumchlorideoplossing en dit mengsel laten uitdampen? Het KBr verhoogt de dichtheid van de oplossing. Hierdoor ontstaat een bovenstaande laag van Mg²⁺/NH₄⁺. Aan het grensoppervlak bouwt zich het struvitkritstal Mg(NH₄)PO₄. Dit zout is beperkt oplosbaar in water en er ontstaan fijne naalden aan het contactoppervlak. Uit de oplossingen diffunderen de ionen zodat een langzame kristallisatie ontstaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Magnesiumchloride hexahydraat – Ammoniumchloride – Kaliumfosfaat – Kaliumbromide
Thema:neerslagreacties
Tijd: 30 min
Begrippen: oplosbaarheid

2.2. Calciumcarbonaatfraktalen in kalkwater

Info: Bij de reactie tussen calciumcarbonaat met zoutzuur ontstaat koolstofdioxide. Deze stijgt omhoog en bedekt ook het oppervlak van het kalkwater. Dit koolstofdioxide komt in contact met het verzadigde kalkwater en vormt hier een laag calciumcarbonaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:calciumcarbonaat – verzadigd kalkwater – zoutzuur 4M
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – Liesegangs ringen

2.3. Diffusiesnelheid van ionen door neerslagreactie

Info: Wat gebeurt er als we lood(II)acetaat en natriumsulfide in een petrischaaltje met water samenvoegen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Lood(II)acetaat – Natriumsulfide
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – Liesegangs ringen

2.4. Een oude hoed met nieuwe veren

Info: Wat als een sterk geconcentreerde zoutzuuroplossing wordt gebracht op verdunde zilver(I)-oplossing?De AgCl neerslag ontstaat door reactie tussen het HCl in gasfase en de Ag-ionen in de oplossing.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Overhead projector – 0,001 M AgNO_{3 –}Geconc HCl
Thema: neerslagreacties
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie

2.5. Geprojecteerde neerslagen

Info: Door diffusie verdelen de drie zouten zich geleidelijk in het water. Indien voldoende contact ontstaan er respectievelijk AgCl (witte neerslag )en AgI (gele neerslag). Eventueel ontstaat nog door licht Ag.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Overhead projector – zilvernitraat – NaCl – KI
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – verschil in oplosbaarheidsproduct

2.6. Liesegangsche ring met magnesiumionen en natriumhydroxide

Info: Door diffusie verdelen de drie zouten zich geleidelijk in het water. Indien voldoende contact ontstaan er respectievelijk AgCl (witte neerslag )en AgI (gele neerslag). Eventueel ontstaat nog door licht Ag.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: magnesiumchloride – gelatinepoeder – ammoniak geconc – natriumhydroxide
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – Liesegangse ringen

2.7. Liesegangsche ringen met zilverchromaat

Info: Wat gebeurt er als we in een mengsel van kaliumdichromaat en gelatinepoeder na geleren een druppel zilverchloride oplossing brengen? Als de chromaationen bevattende gel eenmaal vast is plaatsen we de zilvernitraat oplossing boven op de gel. De zilverionen diffunderen in de gel waar ze in contact komen met de chromaationen. Het gevormde zilverchromaat slaat neer
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gelatine poeder – Kaliumdichromaat – Zilvernitraatoplossing 1 mol/l
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – diffusie – Liesegangse ringen

2.8. Looddijodide tornado

Info: Hoe maken we goudgele sneeuw? Er wordt een gele neerslag, loodjodide gevormd. Deze filtreren we en laten we drogen gedurende enkele dagen.Nadat het loodjodide is gedroogd, verwarmen we water tot 90° C. We lossen het loodjodide op in het water en laten het water afkoelen. Bij 40° C beginnen de kristallen zich te vormen. Hoe meer het water afkoelt, hoe beter de kristallen zichtbaar worden.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Oplossing van kaliumjodide (KI); – Oplossing van loodnitraat, Pb(NO₃)₂.
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – colloïdoplossing

2.9. Looddijodide sneeuwwerk

Info: Hoe maken we goudgele sneeuw? Binnen een uurtje zie je allemaal felgele, sterk glanzende kristalletjes door de vloeistof zweven. Sommige kristalletjes hebben zelfs een metaalachtige weerschijn.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Oplossing van kaliumjodide (KI); – Oplossing van loodnitraat, Pb(NO₃)₂.
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – colloïdoplossing

2.10. Maken van kalkgesteente

Info: Wat gebeurt er als je een verzadigde oplossing van calciumhydroxide laat druipen van een doek? Na enkele dagen ontstaat er aan de doek/watten een stalactiet en op de bodem een stalagmiet die tegenover de stalactiet staat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: water – Ca(OH)₂
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.11.Melk en huishoudazijn samenvoegen

Info:Melk bestaat onder andere uit water en een eiwit dat caseïne heet. Alle eiwitten kunnen alleen opgelost zijn in water bij bepaalde zuurgraden. Deze caseïnemoleculen slaan neer wanneer azijn toegevoegd wordt. De zuurgraad waar ze het minst goed oplossen heet het iso-elektrische punt. Normaal gesproken is melk bijna pH-neutraal en lost de caseïne goed op in water. Als je de melk zuurder maakt door er azijn aan toe te voegen, kan de caseïne niet opgelost blijven. Hierdoor verdwijnt de emulgerende werking rond de vetten zodanig dat ook de vetten gaan uitvlokken. De melk gaat schiften in water en losse caseïne. Als je de caseïne laat opdrogen wordt het heel hard. Daarom kun je er leuk beeldjes mee maken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: melk, (liefst volle melk) – huishoudazijn
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – coaguleren van caseïne

2.12. Neerslag in stappen

Info: Met loodionen worden verschillende neerslagen met verschillende oplosbaarheidsproducten gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 mol/l Pb(NO₃)_{2 –}1 mol/l NaCl – 1 mol/l KI – 1 mol/l Na₂S
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.13. Neerslag van calciumfosfaat

Info: Hoe beïnvloedt natriumcitraat de reactie tussen een calciumchlorideoplossing, water en een kaliumfosfaatoplossing ? De citraationen bouwen met de calciumionen een stabiel complex. De concentratie van de vrije Ca-ionen daalt hierdoor zo sterk dat het oplosbaarheidsproduct van calciumfosfaat niet wordt overschreden waardoor neerslagvorming uitblijft.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumchloride dihydraat – Kaliumfosfaat – Natriumcitraat
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.14. Neerslagen en complexen met zilver

Info: Hoe kun je achtereenvolgens neerslagen en complexen vormen met zilverionen? Zoek de verschillende combinatie van tegenionen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 200 ml AgNO₃ 0.01 mol/l – 100 ml NaHCO₃ 0.1 mol/l – 100 ml NaOH 0.1 mol/l – 100 ml NaCl 0.1 mol/l – 100 ml NH₃ 0.1 mol/l – 100 ml KBr 0.1mol/l – 100 ml Na₂S₂O₃ 0.1 mol/l – 100 ml 0.1 mol/l KI – 100 ml Na₂S 0.1 mol/l
Thema: neerslagreacties
Tijd: 30 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – complexreacties

2.15. Neerslagreactie via een gas

Info: Hoe kunnen we een koperamine complex eenvoudig aantonen? Door een oplossing van koper(II)-ionen toe te voegen aan ammoniak
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CuSO₄-oplossing (0,01 mol/l) – Geconcentreerde ammoniakoplossing
Thema: neerslagreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – complexreacties

2.16. Reacties met loodionen

Info: Hoe kunnen we verschillende neerslagen vormen met een lood(II)oplossing? Je zoekt de geschikte anionen die een neerslag vormen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: NaOH 1 mol/l – Pb(NO₃)₂ 0,5 mol/l – KI 0,2 mol/l – NaCl 0,5 mol/l – KBr 0,2 mol/l – Na₂CO₃ 0,5 mol/l – Na₂SO₄ 0,5 mol/l – K₂CrO₄ 0,2 mol/l
Thema: neerslagreacties
Tijd: 35 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.17. Stoichiometrische verhouding bepalen via neerslagvorming

Info: Hoe kunnen we verschillende neerslagen vormen met een lood(II)oplossing? Je zoekt de geschikte anionen die een neerslag vormen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Na0,1 mol/l CaCl₂ (1,47 g CaCl₂.2H₂O in 100ml oplossing) – 0,1 mol/l Naoxalaat (1,34 g Na₂C₂O₄ in 100ml oplossing) – 0,1 mol/l Na₃PO₄ (3,8 g Na₃PO₄.12H₂O in 100 ml oplossing) – 0,1 mol/l Na-oleaat (3,04 g Na-oleaat in 100 ml oplossing)
Thema: neerslagreacties – bouw van atomen
Tijd: 35 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – wet van constante massaverhouding

2.18. Huid met zwarte thee

Info: Hoe kunnen we een huid maken met zwarte thee? Na toevoegen van de oplossingen ontstaat een geribbelde huid.Dit ontstaat door reactie van thee met warm water en de ontstane polyfenolen met calciumionen. Door de aanwezigheid van zuurstof en bicarbonaationen ontstaan onoplosbare verbindingen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 builtje zwarte thee – Calciumdichloride (CaCl₂) – Natriumwaterstofcarbonaat (NaHCO₃) – Gedestilleerd water
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 35 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.19. De bittere smaak van groene thee

Info: Waarom smaakt groene thee bitter? De kleur is licht bruin tot gelig. De kleur wordt lichter als we langer wachten met het kalkwater toe te voegen. Polyfenolen worden neergeslaan, deze bepalen de bittere smaak.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 4 buidels groene thee – Calciumchloride – gedestilleerd water
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 25 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – complexreacties

2.20. Neerslagen in een hydrogel

Info: Wat gebeurt er met de ionen bij een neerslagreactie? Welke waarnemingen doe je wanneer je de volgende stoffen bij elkaar brengt in een gel? Vul een spuit met een oplossing die een zware metaalbinding bevat. Vul de andere spuit met een gelijke hoeveelheid reactant. Injecteer de oplossingen simultaan in de hydrogelbal.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: NaOH oplossing (1.0 mol/l) – FeCl₃ oplossing (1.0 mol/l) Na₂ CO₃H₂O oplossing (1.0 mol/l) – K₄(Fe(CN)₆) oplossing (1.0 mol/l) – K₃(Fe(CN)₆) oplossing (0.5 mol/l)
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 25 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – complexreacties

2.21. Oplosbaarheid van sulfaten en carbonaten

Info: Hoe verschilt de oplosbaarheid van sulfaten en carbonaten? De oplosbaarheid van een stof hangt niet enkel af van het anion, maar van de combinatie van het anion en kation. Lithium-, natrium-, magnesium-, calcium-verbindingen met sulfaationen lossen. Strontiumsulfaat en bariumsulfaatoplossingen zijn troebel. Lithium- en natrium-ionen vormen met carbonaationen geen neerslag. Magnesium-, calcium-, strontium- en barium- vormen een neerslag met carbonaationen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Mg(NO₃)₂.6H₂O-oplossing 0,5 mol/l – Ca(NO₃)₂.4H₂O-oplossing 0,5 mol/l – Sr(NO₃)₂-oplossing 0,5 mol/l – Ba(NO₃)₂-oplossing 0,2 mol/l – LiBr-oplossing 1 mol/l – NaCl-oplossing 0,5 mol/l – KI-oplossing 0,1 mol/l – Na₂CO₃-oplossing 0,5 mol/l – Na₂SO₄-oplossing 0,5 mol/l
Thema: neerslagreacties
Tijd: 35 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.22. Loodjodide in een petrischaal

Info: Wat gebeurt er wanneer je kaliumjodide en loodnitraat samenvoegt in een waterig milieu? Wat gebeurt er wanneer je een kaliumjodide-oplossing en een loodnitraatoplossing samenvoegt? Wat is het verschil tussen beiden proeven? Wanneer kaliumjodide en loodnitraat in contact komen met water, dissociëren ze in ionen. De gevormde ionen gaan zich recombineren waardoor er twee andere stoffen ontstaan, waaronder loodjodide dat de gele glitter vormt. Bij de eerste proef komen de twee oplossingen langzaam samen waardoor er fijne glitters gevormd worden. Bij de tweede proef voegt men de oplossingen gewoon samen, waardoor een grotere glitters/vlokken ontstaan.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KI – Pb(NO₃)_{2 –}0,2 mol/l KI – 0,1 mol/l Pb(NO₃)₂
Thema: neerslagreacties
Tijd: 35 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – diffusie

2.23. Olivijn

Info: Als Olivijn in contact komt met water, onttrekt het CO₂ uit het water en verweert het naar Silica en Mg/Fe Bicarbonaat
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Olivijn-zand – Bruiswater
Thema: neerslagreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.24. Calciumsilicaat

Info: Op welke manier kunnen we water ineens laten verdwijnen? Calciumhydroxide Ca (OH)₂ reageert met natriumsilicaat Na₂SiO₃ en dit levert het onoplosbare calciumsilicaat CaSiO₃ op. Dit is de reden waarom de oplossing direct in de lucht hardt!
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Glas water – Calciumhydroxide – waterglas
Thema: neerslagreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.25. Chemisch rif

Info: Hoe kunnen we diffusie visueel maken? In water lossen koper(II)sulfaat, kaliumhexacyanoferraat (II) en ammoniumijzer(III) sulfaat op en dissociëren in ionen. Deze ionen zijn niet stationair – ze verspreiden zich geleidelijk over de hele oplossing. Dit is een voorbeeld van diffusie.De ionen ontmoeten elkaar uiteindelijk en vormen kleurrijke, onoplosbare verbindingen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kopersulfaat (CuSO₄) – K₄(Fe(CN)₆) – Petrischaal
Thema: neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – diffusie

2.26. Neerslagen in een nunclonschaaltje maken

Info: Hoe kunnen we aan de hand van een reactie voorspellen welke stoffen gaan neerslaan? Voeg de kationen bij de anionen en er ontstaan verschillende neerslagen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:AgNO₃– Na₂CO_{3 –} NaCl – NaOH – KI – CuSO_{4 –}FeSO₄
Thema: neerslagreacties
Tijd: 25 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.27. Neerslagen van fosfaten

Info: Hoe werkt de chemische behandelingsfase in een rioolwaterzuiveringsinstallatie?De twee stoffen (kaliumwaterstoffosfaat en ijzer (III) chloride ) reageren tot een in water onoplosbare, witte stof: ijzer (III) fosfaat . Deze stof nestelt zich op de bodem van de reageerbuis omdat het een hogere dichtheid heeft dan water .
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 spatelpuntje kaliumdiwaterstoffosfaat – 1 spatelpuntje ijzer(III)chloride
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.28. EscapeRoom via druppels op papier

Info: Hoe kun je via druppelreacties een escaperoom opbouwen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Pb(NO₃)₂-oplossing 1 mol/l – KI-oplossing 2 mol/l – HCl-oplossing 1 mol/l – CuSO₄-oplosing 0,1 mol/l – NH₃-oplossing 0,5 mol/l – Fft-oplossing 0,05% – NaOH-oplossing 0,1 mol/l
Thema: neerslagreacties – complexreacties – neutralisatiereacties
Tijd: 40 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – zuur-base indicator

2.29. Neerslag- en complexreacties in een hydrogel

Info: Hoe kun je neerslagreacties vormen in een hydrogel? Je vormt complexen en neerslagen door toevoeging van geschikte anionen aan kationen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 4 hydrogels – Natriumhydroxide (NaOH – 1 mol/l) – IJzer(III)chloride (FeCl₃ – 0,1 mol/l) – Koper(II)sulfaat (CuSO₄0,1 mol/l) – Natriumsulfide (Na₂S – 1mol/l) – Kaliumhexacyanoferraat(II) (K₄Fe(CN)₆ – 1 mol/l)
Thema: neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 40 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.30. Neerslagen van transitie-elementen

Info: Hoe reageren ionen van elementen uit de nevengroep met een hydroxide en met ammoniak
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Koper(II)sulfaat (CuSO₄) – Ammoniak (NH₃– 1mol/l) – Zinkchloride (ZnCl₂ – 0,1 mol/l) – Natriumhydroxide (NaOH – 0,4 mol/l) – Mangaan(II)sulfaat (MnSO₄ – 0,1 mol/l) – IJzer(II)sulfaat (FeSO₄ – 0,1 mol/l) – IJzer(III)chloride (FeCl₃ – 0,1 mol/l)
Thema: neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 40 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

2.31. Stoichiometrie met calciumoxalaat

Info: Hoe kunnen we op microschaalniveau molverhoudingen in een chemische reactie aantonen? Op basis van de hoeveelheid neerslag wordt gekeken welke de stoechiometrische verhouding is tussen Ca²⁺ en verschillende anionen telkens van een zelfde concentratie.De tegengestelde ionen worden in verschillende concentraties ten op zicht van elkaar gebracht.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CaCl_2(aq)0,1 mol/l – Na₂C₂O_4(aq)0,1 mol/l
Thema: neerslagreacties – bouw van atomen
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – wet van constante massaverhouding

2.32. Zeven reacties met zilverionen

Info: Hoe kun je achtereenvolgens verschillende reacties uitvoeren in een zilverionenoplossing? Door gepaste neerslagreacties en complexreacties met de zilverionen uit te voeren
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Zilvernitraat (AgNO₃ – 1mol/l) – Natriumcarbonaat (Na₂CO₃ – 0,1mol/l) – Natriumhydroxide (NaOH – 0,4 mol/l) – Natriumchloride (NaCl – 0,1 mol/l) – Ammoniak (NH₃ – 2 mol/l) – Kaliumbromide (KBr – 0,1 mol/l) – Natriumthiosulfaat pentahydraat (Na₂S₂O₃ . 5 H₂O – 0,1 mol/l) – Kaliumjodide (KI – 0,1 mol/l)
Thema: neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 40 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

3. Oplosbaarheidsproduct

3.1. Bepaling van het oplosbaarheidsproduct van calciumhydroxide

Info: Hoe kunnen we het oplosbaarheidsproduct van calciumhydroxide met een kleine titratie bepalen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: verzadigde oplossing van calciumdihydroxide – fft 1% in ethanol 95% – 100 ml 0,1 mol/l HCl –
verzadigde calciumhydroxide oplossing
Thema: neerslagreacties – neerslagtitratie
Tijd: 40 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

3.2. Neerslag van calciumfosfaat

Info: Hoe beïnvloedt natriumcitraat de reactie tussen een calciumchlorideoplossing, water en een kaliumfosfaatoplossing ? De citraationen bouwen met de calciumionen een stabiel complex. De concentratie van de vrije Ca-ionen daalt hierdoor zo sterk dat het oplosbaarheidsproduct van calciumfosfaat niet wordt overschreden waardoor neerslagvorming uitblijft.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Calciumchloride dihydraat – Kaliumfosfaat – Natriumcitraat
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct

3.3. Oplosbaarheid van CO₂ in cola

Info: Gaat de CO₂ van cola beter behouden blijven in een warmwaterbad of in een koudwaterbad? Bij de cola in het koudwaterbad ontsnapt er minder gas.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cola
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheid – invloed temperatuur

4. Vorming van organische neerslagen

4.1. Reactie tussen Baileys en Tonic

Info: Het zuur (o.a. koolzuur ) dat aanwezig is in een frisdrank reageert met caseïne. Het caseïne treedt op als emulgator. Door deze emulgator af te breken scheiden polaire fase zich van apolaire fase. Baileys bevat room en in een zuur milieu vormt dat vlokken. Het zuur zorgt er ook voor dat de ‘melkcrème’ gaat schiften.Net zoals melk schift als je er citroensap aan toevoegt. Trouwens, als Baileys in de maag komt, gebeurt er net hetzelfde. De kinine in de tonic zit er voor niks tussen, want met fruitsap, limonade gebeurt hetzelfde.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 100 ml Baileys – 100 ml tonic
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – inwerking op caseïne

4.2. Reactie tussen Cola en melk

Info:Wat gaat er gebeuren wanneer men een mengsel van cola en volle melk maken? Melk is een emulsie van water met daarin onder andere vetten en eiwitten. Cola bestaat uit water met suiker, koolzuur, fosforzuur en kleurstof…Als je de melk bij de cola schenkt, ontstaat er schuim. De melk zorgt er dat het koolzuurgas in de cola sneller vrijkomt.Als de melk en de cola worden gemengd, dan reageren de eiwitten uit de melk en het fosforzuur uit de cola met elkaar. Bij deze chemische reactie klonteren ze samen en vormen ze vlokken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cola – Volle melk
Thema: neerslagreacties – biochemie
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – inwerking op caseïne

5. Complexreacties

5.1. Bewegingen in een petrischaal

Info: Vul de petrischaal half met water. Breng aan één kant een spatelpunt K₄Fe(CN)₆, aan een andere zijde een spatelpunt NH₄SCN en aan een derde zijde de FeCl₃. Er ontstaat een rode en een blauwe linie en ook geen verkleuring.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: K₄Fe(CN)_{6 –}NH₄SCN – FeCl₃
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties – complexreacties – redoxreacties
Tijd:30 min
Begrippen: zouten – stofveranderingen – neerslagen

5.2. Blauw en oranje

Info: Op welke manier katalyseren Cu(II)ionen de reactie tussen tartraat en zuurstofwater? Het tartraat reduceert Cu²⁺ tot het rode Cu⁺. Vervolgens wordt het Cu⁺ door het waterstofperoxide terug geoxideerd. Een deel van het tartraat valt daarbij uiteen in koolzuurgas en mierenzuur. Met soda wordt het aldus ontstane al te zure milieu wat geneutraliseerd waardoor ook weer het koper actief kan worden.
Uiteindelijk oxideert het peroxide al het tartraat. Op het eind kan men ook zwart koper(II)oxide in de beker waarnemen.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 110 ml ged. water (H₂O) – 0,1 g Koper(II)sulfaat (CuSO₄•5H₂O) – 2,7 g Kaliumnatriumtartraat (KNaC₄H₄O₆•4H₂O) – 5 ml Waterstofperoxide 30% (H₂O₂) – 1 g Natriumcarbonaat (Na₂CO₃•nH₂O) – KI oplossing 0,1 mol/l -CuSO₄-oplossing 0,1 mol/l – Verzadigde Na₂S₂O₃ oplossing
Thema: Anorganische stoffen – redoxreacties – chemisch evenwicht – complexreactie
Tijd: 30 min
Begrippen: peroxiden – oscillerende reactie

5.3. Bloedende snijwonde

Info: Hoe kunnen we een echte snijwonde simuleren in het labo en deze ook weer doen verdwijnen? Ijzerthiocyanaat is een stof met een rode kleur die veel wegheeft van de kleur van bloed. Het natriumfosfaat slaat het ijzer(III) neer en zorgt dat de reactie naar links beweegt. Deze stof reageert weg bij toevoeging van natriumfosfaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KSCN (3g op 100 ml) – FeCl₃ (1 g op 100 ml) – Na₃PO₄.12H₂O (10 g op 100ml)
Thema: neerslagreactie – complexreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheidsproduct

5.4. Kleurrijk geheimschrift

Info: Vormen van een rode neerslag en dan een blauw complex, hoe doe je dat?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: K₄Fe(CN)_{6 –}NH₄SCN – FeCl₃.6H₂O
Thema: neerslagreactie – complexreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheidsproduct

5.5. Chemische foto

Info: Is er behalve stofomzetting een andere vorm van omzetting bij chemische reactie? Via verschillende oplossingen wordt op fotopapier een foto gevormd
Moeilijkheid: moeilijk
Chemische stoffen:fixeervloeistof – ontwikkelvloeistof
Thema: chemische reacties – energetische aspecten –
Tijd:80 min
Begrippen: endo-energetische reacties – fotolyse – complexreacties

5.6. Complexvorming met citroenzuur

Info: Hoe kunnen we een neerslag vormen met citroenzuur? Door het toevoegen van het citroenzuur verkrijgen we een vertroebeling van de oplossingen. Als we vervolgens de NaOH-oplossing toevoegen gaan we het citroenzuur neutraliseren waardoor de vertroebeling verdwijnt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuuroplossing 1 mol/l, – kopersulfaatoplossing 0,1 mol/l, – ijzer(III)oplossing 0,1 mol/l, – NaOH oplossing 3 mol/l
Thema: neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.7. Complexvorming via een gas

Info: Hoe kunnen we complexen vormen m.b.v. rodekool? Kaliumaluminiumsulfaat en ijzertrichloride vormen samen met rodekoolsap complexen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Rodekoolsap – Magnesiumchloride – Aluin/aluminiumkaliumsulfaat – Ijzertrichloride
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.8. Corrosie zichtbaar maken

Info: Hoe kunnen we corrosie zichtbaar maken? De corrosie van een metaal is een redoxproces. Als metallisch ijzer oxideert wordt zuurstofgas of waterstofgas gereduceerd waarbij ferro-ionen en hydroxide ionen of waterstofgas gevormd worden. Als metalen op de een of andere manier met water in aanraking komen zal dus corrosie plaatsvinden. Op de manier waarop we dit experiment uitgevoerd hebben kunnen we corrosieprocessen zichtbaar maken. Als corrosie plaatsvindt verschijnt er een blauwe kleur bij de anodische gebieden door de reactie van de ferro-ionen met het kaliumferricyanide waarbij een diepblauw geleurde verbinding gevormd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Gelatine – Nagel – Fenolftaleine – Kaliumferricyanide (K₃Fe(CN)₆)
Thema: chemische reacties – neerslagreacties – corrosie
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.9. Een geactiveerd complex

Info: Wat gebeurt er met de paars gekleurde oplossing van natriumkaliumtartraat en waterstofperoxide als we kobaltchloride toevoegen? Het Co²⁺ dient als katalysator en wordt tijdelijk geoxideerd tot Co³⁺ en dan terug tot Co^2+.Bij de reactie ontstaan O₂ en CO₂ en zorgen in de oplossing voor een troebel.Indien de proef uitgevoerd wordt bij lage temperatuur, is de groene kleur langer zichtbaar
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 200 ml natriumkaliumtartraat 0,3 mol/l; – 65 ml 6% H₂O₂; – 15ml CoCl₂ oplossing 0,3 mol/l.
Thema: anorganische stoffen – redoxreactie – chemisch evenwicht – neerslagreactie
Tijd: 30 min
Begrippen: zouten – oscillerende reactie – complexen

5.10. Geheime koperboodschappen

Info:Hoe kunnen we een geheime koperboodschap schrijven? We stellen vast dat de kopersulfaatoplossing lichtblauw kleurt wanneer het in aanraking komt met ammoniak. Hierbij wordt koperhydroxide gevormd wat een blauwe kleur heeft.In het ammoniakexperiment worden de druppels CuSO₄ geleidelijk donkerder blauw door vorming van Cu(OH)₂ en dan donker blauw door vorming van Cu(NH₃)₄^2+.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:cAmmoniak (3% is genoeg)- Zeer verdunde kopersulfaatoplossing
Thema: compexreactie- neerslagreactie
Tijd: 30 min
Begrippen: zouten

5.11. Groei van kristallen door osmose

Info: Ferrocyanide ionen en de koperionen reageren ter vorming van een colloïdaal half permeabel membraan rond de kopersulfaat kristallen. Water beweegt door het membraan als de kopersulfaatcellen oplossen wat een verhoging van osmotische druk geeft in het membraan en de cellen doet vergroten.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: 100ml 3% K₄Fe(CN)₆.3H₂0 – 6-8 kleine kristallen kopersulfaat (kopspeld groot)
Thema: stofeigenschappen – complexreacties
Tijd: 10 min
Begrippen: oplosbaarheid – osmose

5.12. Ijzerevenwicht

Info: Ferrocyanide ionen en de koperionen reageren ter vorming van een colloïdaal half permeabel membraan rond de kopersulfaat kristallen. Water beweegt door het membraan als de kopersulfaatcellen oplossen wat een verhoging van osmotische druk geeft in het membraan en de cellen doet vergroten.
Moeilijkheid: niet zo eenvoudig
Chemische stoffen: FeCl₃ 0.2 g/100 ml – KSCN 0.2 g/100 ml – K₄Fe(CN)₆ 1g/100 ml – tanninezuur 0.2 g/100 ml – salicylzuur 0.2 g/100 ml – EDTA 2g/100 ml
Thema: stofeigenschappen – complexreacties – neerslagreacties
Tijd: 30 min
Begrippen: oplosbaarheid

5.13. Kerstbal maken

Info:Hoe maak je je eigen spiegel?
Moeilijkheid:gemiddeld
Chemische stoffen: Salpeterzuur 70% – AgNO_{3 –}KOH – Glucose – Ammoniak 35%
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreacties – complexreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – zilverspiegel

5.14. Klein oerwoud in een bekerglas

Info: Wat gebeurt er als we geel bloedloogzout en kopersulfaat in water samenvoegen? Het kopersulfaat verandert onmiddellijk van kleur, van blauw naar bruin, als het in de oplossing valt: koperhexacyanofereraat (II). Na ca. 20 minuten heeft zich op de bodem een soort “plant” . De oorspronkelijke bedekte kopersulfaatkristallen hebben zich omgezet in een bruine verbinding.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen:Geel bloedloogzout (K₄Fe(CN)₆) – Kopersulfaat (CuSO₄.5H₂O)
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties – complexreacties
Tijd: 30 min
Begrippen: zouten – stofveranderingen – neerslagen – complexen

5.15. Kunstbloed

Info: Hoe kunnen we een echte snijwonde simuleren in het labo en deze ook weer doen verdwijnen? Ijzerthiocyanaat is een stof met een rode kleur die veel wegheeft van de kleur van bloed. Het natriumfosfaat slaat het ijzer(III) neer en zorgt dat de reactie naar links beweegt. Deze stof reageert weg bij toevoeging van natriumfosfaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KSCN (3g op 100 ml) – FeCl₃ (1 g op 100 ml) – Na₃PO₄.12H₂O (10 g op 100ml)
Thema: neerslagreactie – complexreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: oplosbaarheidsproduct

5.16. Liesegangsche ring met hexaaminokobalt

Info: Op welke manier ontstaan Liesegangse ringen? Reactie met vorming van een kobaltcomplex waar afhankelijk van concentratie een afzetting gebeurt
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Gelatine – CoCl_{2 –}Geconcentreerde ammoniak
Thema: anorganische stoffen – liesegangse ringen- chemisch evenwicht
Tijd: 30 min
Begrippen: zouten – diffusie – complexreactie

5.17. Neerslag en complexen met zilver

Info: Op welke manier ontstaan Liesegangse ringen? Reactie met vorming van een kobaltcomplex waar afhankelijk van concentratie een afzetting gebeurt
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 200 ml AgNO₃ 0.01 mol/l – 100 ml NaHCO₃ 0.1 mol/l – 100 ml NaOH 0.1 mol/l – 100 ml NaCl 0.1 mol/l – 100 ml NH₃ 0.1 mol/l – 100 ml KBr 0.1mol/l – 100 ml Na₂S₂O₃ 0.1 mol/l – 100 ml 0.1 mol/l KI – 100 ml Na₂S 0.1 mol/l
Thema: anorganische stoffen – neerslagreacties
Tijd: 40 min
Begrippen: zouten – complexreactie

5.18. Synthese van Pruisisch blauw

Info: Wat gebeurt er als we een oplossing van ijzerchloride en kaliumhexacyanoferraat samenvoegen? Het Pruisisch blauw wordt gevormd als neerslag.Pruisisch blauw is vooral bekend als een blauw pigment dat gebruikt wordt in verf en vroeger in blauwdrukken. Het staat bekend onder veel verschillende chemisch namen IJzer (III) ferrocyanide, ferri ferrocyanide, IJzer (III) hexacyanoferraat, en ferrihexacyanoferraat.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Ijzertrichloride – Kaliumhexacyanoferraat (ll)
Thema: anorganische stoffen – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: zouten – complexreactie

5.19. Complexvorming rodekool

Info: Hoe kunnen we complexen vormen m.b.v. rodekool? Kaliumaluminiumsulfaat en ijzertrichloride vormen samen met rodekoolsap complexen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Rodekoolsap – Magnesiumchloride – Aluin/aluminiumkaliumsulfaat – Ijzertrichloride
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.20. Schrijven met thee, koffie en cacao

Info: Hoe kan je een tekst schrijven met thee, koffie of cacao? Door toevoegen van ijzersulfaat ontstaat een zwarte oplossing die wordt aangedikt met de arabische gom. Hierdoor kan je schrijven. De geschreven tekst wordt donkerder na verloop van tijd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: thee – ijzer(II)sulfaat – arabische gom
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.21. Oplosbaarheid in water met vorming van ijzer(III)hexacyanoferraat

Info: Hoe kunnen we 2 stoffen die niet reageren toch laten reageren? Je vormt uiteindelijk Pruisisch blauw complex
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijzer(III)chloride – Kaliumhexacyanoferraat(II)
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.22. Schrijven met onzichtbare inkt

Info: Welke reactie treedt er op en wat gebeurt er wanneer we koper(II)sulfaat en ammoniumcarbonaat samenvoegen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: blad papier – 0,5 mol/l CuSO₄ oplossing – 0,5 mol/l (NH₄)₂CO₃ oplossing
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.23. Wit-blauw reactie

Info: Wat gebeurt er wanneer je ijzer(III)-ionen toevoegt aan zinkhexacyanoferraat(II)? Zinkionen vormen een geelachtige-witte neerslag met -ionen. Het oplosbaarheidsprodukt van zinkhexacyanoferraat is groter dan dat van ijzerhexacyanoferraat. Daarom wordt Berlijns blauw gevormd wanneer het ferri-ionen ontmoet.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,1 mol/lK₄Fe(CN)₆ 3 H₂O – 0,1 mol/l ZnCl_{2 –}0,1 mol/l FeCl₃
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.24.Geactiveerd complex

Info: Hoe kunnen we diffusie visueel maken? In water lossen koper(II)sulfaat, kaliumhexacyanoferraat (II) en ammoniumijzer(III) sulfaat op en dissociëren in ionen. Deze ionen zijn niet stationair – ze verspreiden zich geleidelijk over de hele oplossing. Dit is een voorbeeld van diffusie.De ionen ontmoeten elkaar uiteindelijk en vormen kleurrijke, onoplosbare verbindingen
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kopersulfaat (CuSO₄) – K₄(Fe(CN)₆) – Petrischaal
Thema: neerslagreacties – complexreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: oplosbaarheid – oplosbaarheidsproduct – diffusie

5.25. Onzichtbaar koper

Info: Hoe kunnen we een onzichtbare koperboodschap terug zichtbaar maken? De oplossing van ammoniumcarbonaat (NH₄)₂CO₃ ontleedt in koolstofdioxide CO₂ en een gas met een nogal onaangenaam geur – ammoniak NH₃ gas. Ammoniakmoleculen (zoals bij andere gassen) kunnen het stuk papier doordringen met de geheime boodschap.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Koper(II)sulfaat 1 mol/l – Ammoniumcarbonaat verzadigde oplossing
Thema: chemische reacties – neerslagreacties
Tijd: 20 min
Begrippen: complexreacties – oplosbaarheidsproduct

5.26. Het bloedend hart

Info: Hoe kunnen we ijzeren nagel laten “bloeden”? Het geconcentreerd zoutzuur samen met het waterstofperoxide zorgt voor een oxidatie van het Fe naar Fe²⁺. Waterstofperoxide zorgt ervoor dat het Fe²⁺verder oxideert naar Fe³⁺. Het Fe³⁺reageert met het thiocyanaation tot ijzer(III)thiocyanaat, wat een rood complex is.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 10 gram ammoniumthiocyanaat – Geconcentreerd zoutzuur – 3 % waterstofperoxide
Thema: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – complexreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – complexreactie

6. Gassen

6.1. Ammoniumchloride

6.1.1. Liesegangsche ringen met gassen

Info: Hoe kunnen we imet zoutzuur en ammoniak liesegangse ringen maken?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: geconcentreerd ammoniak – geconcentreerd zoutzuur
Thema: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – complexreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – chemisch evenwicht – complexreactie

6.1.2. Salmiakrook in een doos

Info: Kunnen we witte rook vormen met twee gassen? In de schoendoos wordt er witte rook gevormd, dit verdwijnt via het gat in de schoendoos. Er treedt een reactie op tussen ammoniak en zoutzuur, de gevormde witte rook is NH₄Cl
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Geconcentreerd ammoniak – Geconcentreerd zoutzuur
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie
Tijd: 20 min
Begrippen: zuren – reactie zuur en base

6.2. Koolstofdioxide

6.2.1. Aantonen van koolstofdioxide met kalkwater

Info: Hoe kun je de aanwezigheid van koolstofdioxide aantonen? Neerslagreactie met kalkwater
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20ml koolstofdioxidegas – 3 tot 5 ml kalkwater
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – neerslagreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: zuren – reactie zuur en base

6.2.2. Bereiding van koolstofdioxide

Info: Hoe kun je de koolstofdioxide bereiden? Door het gas op te vangen van de reactie tussen bakpoeder en tafelazijn
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,22 g vast NaHCO_{3 –}5ml azijn of 1M HCl – De hoeveelheid van natriumbicarbonaat levert ongeveer 60ml CO₂ op.
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – neerslagreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: zuren – reactie zuur en base – gasvorming

6.2.3. Blaas het meeste koolstofdioxide

Info: Hoe kun je de koolstofdioxide bereiden? Door fel blazen in kalkwater toon je dit gas aan. Door het blazen komt er koolstofdioxide (CO₂) in het kalkwater. Het kalkwater bevat Ca(OH)_2.Het gas reageert met dit calciumhydroxide en vormt het CaCO₃ of calciumcarbonaat. Dit is vast te stellen door de vorming van een witte troebel. Bij het blijvend blazen lost de troebel terug op vermits het toegevoerde koolstofdioxide de oplossing ook gaat verzuren.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: rietje – Kalkwater
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – neerslagreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: zuren – reactie zuur en base – gasvorming

6.2.4. Bruisballen maken

Info: Hoe maak je zelf bruisballen? Het is mogelijk om zelf een bruisbal te maken. Door het gebruiken van een apolaire bindende vloeistof kunnen we de stoffen kneden en in een vorm duwen. En begint de bruisbal pas te bruisen en op te lossen in water.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Natriumwaterstofcarbonaat – Maïzena – Citroenzuur – Zonnebloemolie – Etherische olie
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – neerslagreactie
Tijd: 10 min
Begrippen: zuren – oplosbaarheid – gasvorming

6.2.5. Calciumcarbonaatfraktalen in kalkwater

Info: Bij de reactie tussen calciumcarbonaat met zoutzuur ontstaat koolstofdioxide. Deze stijgt omhoog en bedekt ook het oppervlak van het kalkwater. Dit koolstofdioxide komt in contact met het verzadigde kalkwater en vormt hier een laag calciumcarbonaat.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: calciumcarbonaat – verzadigd kalkwater – zoutzuur 4M
Thema: Anorganische stoffen – reacties tussen anorganische stofklassen
Tijd: 25 min
Begrippen: zouten– vorming van koolzuurgas – gasvormin

6.2.6. Construeer het strafste blusapparaat

Info: Hoe kun je koolzuurgas maken om vuur te blussen?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: bakpoeder – tafelazijn
Thema: chemische reacties
Tijd:25 min
Begrippen: stofveranderingen – onderscheid fysisch en chemisch – gasvorming

6.2.7. Dansende rozijnen

Info: Hoe kunnen we rozijnen laten dansen? Eerst bruist het mengsel hevig en zien we een hevige gasvorming. Na enkele ogenblikken stijgen de rozijnen en dalen ze weer. Zolang als er gas aanwezig is, blijven de rozijnen deze beweging maken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: rozijnen – halve eetlepel soda – ¼ bekertje azijn
Thema: chemische reacties – anorganische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: zouten – vorming van koolstofdioxide – massadichtheid – gasvorming

6.2.8. Eitje wordt springbal

Info: Hoe kunnen we een ei laten springen? De eierschaal is hoofdzakelijk opgebouwd uit kalk. Dit kalk is reageert met het tafelazijn. Het resultaat is dat slechts het vlies onder deze schaal overblijft. Door de permeabiliteit van dit vlies wordt tafelazijn opgenomen door diffusie en zal het ei verder opzwellen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een rauw ei – Tafelazijn
Thema: chemische reacties – anorganische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: zouten – vorming van koolstofdioxide – massadichtheid – gasvorming

6.2.9. Gistkanon

Info:De gistcellen gaan in deze oplossing zich vermenigvuldigen en eveneens starten met de vergistingsreactie waarbij de suikers omgezet worden naar ethanol en koolstofdioxide. De gevormde koolstofdioxide gaat opstapelen boven de oplossing en door de hoger wordende gasdruk wordt de stop weggeschoten.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: sucrose – gist
Thema: gasvorming – biochemie
Tijd: 20 min
Begrippen:vorming van koolstofdioxide – gasvorming

6.2.10. Hoe kan je koolstofdioxide maken uit eierschalen?

Info: Op welke manier kunnen we koolstof bereiden uit eierschalen? Eierschalen bevatten calciumcarbonaat. Dit gaat met magnesium koolstof vormen. Het wit licht dat tijdens de verbranding ontstaat, is afkomstig van het magnesium en de oranje vonkjes zijn afkomstig van het calciumcarbonaat in de eierschalen. Door verwarming gaat de reactie starten. Het mengsel gaat bij toevoeging van zoutzuur bruisen doordat er waarschijnlijk kleine hoeveelheden eierschalen en magnesium niet hebben gereageerd. Hierdoor kunnen ze nog een reactie aangaan met het zoutzuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Droge eierschalen – Magnesiumpoeder – Zoutzuur 1mol/l
Thema: gasvorming – biochemie – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen:vorming van koolstofdioxide – gasvorming

6.2.11. Hoe kunnen we de kaarsvlam doven?

Info: Hoe kunnen we vuur blussen met koolstofdioxide? Een kaars kan niet verbranden in kooldioxide. Kooldioxide brandt niet. Een kaars kan in zuurstof verbranden. In feite is het zuurstof nodig (lucht bevat 21% zuurstof). Kooldioxide heeft een grotere dichtheid dan lucht.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Spuit + slang – CO₂
Thema: gasvorming – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen:vorming van koolstofdioxide – verbranding

6.2.12. Koolstofdioxide voorkomt branden

Info: Wat als koolzuurgas zuurstofgas vervangt boven een brandende kaars? Geleidelijk dooft de kaars
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CO₂ (g), 50 ml – kaarsje
Thema: Anorganische stoffen – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen:oxide -verbrandingsreactie

6.2.13. Koolstofdioxide en waterig natriumhydroxide

Info: Calcium oxide reageert exothermisch met water en vormt Calciumdihydroxide
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: CO₂ (g), 50 ml – NaOH(aq), 6 mol/l, 10 mL
Thema: Anorganische stoffen – chemische reactie – reactie stofklassen – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen:oxide – stofklassen – reactie oxide en hydroxide

6.2.14. Koolstofdioxide koolzuur evenwicht

Info: Hoe kun je het evenwicht van opgelost CO₂ en CO₂ aantonen? Door in spuit ijswater en het gas te brengen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ijswater – 40ml CO₂
Thema: Anorganische stoffen – chemisch evenwicht – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen:oxide – oplosbaarheid gassen

6.2.15. Lanceer de sterkste bakpoederraket

Info: Hoe kan je een raket het hoogst omhoog laten schieten door gebruik te maken van slechts 1 bruistablet?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: -bruistablet;
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties
Tijd:25 min
Begrippen: zouten – onderscheid fysisch en chemisch – gasvorming

6.2.16. Lanceer je bruistabletraket

Info: Hoe kan je een raket het hoogst omhoog laten schieten door gebruik te maken van slechts 1 bruistablet? In bruistabletten zitten natriumwaterstofcarbonaat en citroenzuur. Als de bruistablet nat wordt, gaan deze twee stoffen met elkaar reageren. Er ontstaat bij de reactie koolstofdioxide.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Klein afsluitbaar plastic doosje (oud filmroldoosje) – Plakband – Stevig papier – Een half bruistablet – Ongeveer 10 ml water
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties
Tijd:15 min
Begrippen: zouten – onderscheid fysisch en chemisch – gasvorming

6.2.17. Maak je eigen brandblusapparaat

Info: Kunnen we vuur blussen met bakpoeder?
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: koffielepel bakpoeder – 40 ml tafelazijn – 20 ml ontsmettingsalcohol
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties
Tijd:15 min
Begrippen: zouten – onderscheid fysisch en chemisch – gasvorming

6.2.18. Magisch stijgende eieren

Info: Kunnen we vuur blussen met bakpoeder? De bepalende factor in de proef is de massa van het ei en de concentratie van de HCl oplossing. Met een ei van 70g en 70ml HCl en 1000ml water begint het experiment na 10 minuten en duurt ongeveer 50 minuten.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: twee eieren van 65-70g NaCl – 6mol/l HCl
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties
Tijd:15 min
Begrippen: zouten – onderscheid fysisch en chemisch – gasvorming

6.2.19. Magische kleurenwissel in een spuit

Info:Een oplossing van broomthymolblauw met spuitwater verandert van kleur onder invloed van druk
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: broomthymolblauw-indicatoroplossing – spuitwater – dun drankrietje
Thema: anorganische stoffen – chemisch evenwicht
Tijd:25 min
Begrippen: zouten – invloed van druk op evenwicht – gasvorming

6.2.20. Onderzoek bruisend mineraalwater

Info: Is er CO₂ aanwezig in bruisend mineraalwater? Er ontstaat een neerslag in het kalkwater als er CO₂ vrijkomt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Flesje sprankelend mineraalwater Helder kalkwater
Thema: anorganische stoffen – gasvorming
Tijd:25 min
Begrippen: zouten – identificatie koolzuurgas – gasvorming

6.2.21. Opname van koolstofdioxide door hydroxiden

Info: De base zal reageren met het …CO₂… uit de ballon.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KOH – NaOH – Ca(OH)_{2 –}droog ijs
Thema: anorganische stoffen – gasvorming
Tijd:20 min
Begrippen: reactie niet-metaaloxide en hydroxide – identificatie koolzuurgas – gasvorming

6.2.22. Reacties met koolstofdioxide

Info: Wat gebeurt als we calciumcarbonaat gaan verwarmen? Calciumcarbonaat ontleedt bij voldoende verhitting in calciumoxide en kooldioxide te geven.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 marmer stukje
Thema: anorganische stoffen – gasvorming
Tijd:20 min
Begrippen: ontleding zout – analysereactie

6.2.23. Schuimvorming

Info: Hoe kunnen we aantonen dat aluminiumkaliumsulfaat een protonendonor is? Donor van protonen aan natriumwaterstofcarbonaat
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Aluminiumkaliumsulfaat – Natriumwaterstofcarbonaat – Gedestilleerd water
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: zouten– protonendonor

6.2.24. Snel ijs

Info: Hoe kunnen we ijs maken zonder diepvries? Doordat het droog ijs een temperatuur heeft van ongeveer -79°C bekomen we veel sneller ijs dan wanneer we het in de diepvries steken.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Blik verse slagroom – 0,5l melk – Suiker / Vanillesuiker – CO₂-blusser
Thema: Anorganische stoffen – neutralisatiereactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: zouten

6.2.25. Spontane endotherme reactie

Info: Hoe optimaliseer je een endotherme reactie? Zoek de optimale verhouding van bakpoeder en citroenzuur en meet de temperatuur als aan het mengsel water wordt toegevoegd. Deze chemische reactie is een endo-energetische reactie.In het proefje is de vorming van het koolzuurgas de oorzaak van de voorstuwing
Chemische stoffen: bakpoeder – vast citroenzuur watervrij
Thema: chemische reacties – energetische aspecten – gasvorming
Tijd: 10 min
Begrippen: endo-energetische reacties – spontane reactie

6.2.26. Tovertabletten

Info: Wat gebeurt er met de pH wanneer we een bruistablet oplossen ? De pH gaat dalen. Kleurverandering naar het gele toe. Door de productie van CO₂ gaat de pH dalen, hierdoor gaat de pH omslaan waardoor we een gele kleur krijgen.De meeste tabletten bevatten citroenzuur als vast zuur.Citroenzuur reageert met natriumwaterstofcarbonaat.Hierbij daalt de pH van broomthymolblauw : geel (pH6) –blauw (pH 7,6).
Chemische stoffen: Bruistablet – Broomthymolblauwoplossing
Thema: chemische reacties – energetische aspecten – gasvorming
Tijd: 20 min
Begrippen: zuur-base indicator

6.2.27. Uitlaatgassen van auto

Info: Uitlaatgassen van auto’s bevatten welk gas? Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂. Wanneer de oplossing doorzichtig blijft, is er geen CO₂ aanwezig. Wanneer de oplossing troebel wordt, is er CO₂ aanwezig.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een staal van autouitlaatgas – Calciumdihydroxide ( Ca(OH)₂)
Thema: organische stoffen – redoxreacties – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

6.2.28. Welk gas ademen we uit?

Info: Welk gas ademen we uit? Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂. Wanneer de oplossing doorzichtig blijft, is er geen CO₂ aanwezig. Wanneer de oplossing troebel wordt, is er CO₂ aanwezig.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Rietje – Kalkwater
Thema: Anorganische stoffen – chemische reactie – reactie stofklassen – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen:oxide – stofklassen – reactie oxide en hydroxide

6.2.29. Welk gas ontstaat er door thermolyse van bakpoeder?

Info: Welk gas ontstaat er door thermolyse van bakpoeder? Aantonen dat koolstofdioxide ontstaat
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: bakpoeder (NaHCO₃) – kalkwater
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties – energetische aspecten – gasvorming
Tijd: 20 min
Begrippen: zouten – endo-energetische reacties – thermolyse – ontledingsreactie – identificatie koolstofdioxide

6.2.30. Welk gas ontstaat er door verbranding van een kaars?

Info: Welk gas ontstaat er door verbranding van een kaars? Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂. Wanneer de oplossing doorzichtig blijft, is er geen CO₂ aanwezig. Wanneer de oplossing troebel wordt, is er CO₂ aanwezig.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Nagel – Theelichtje – Kalkwater
Thema: organische stoffen – redoxreacties – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: koolwaterstoffen – verbrandingsreactie

6.2.31. Zuurgraad van koolstofdioxide

Info: Hoe met de zuurheid van koolstofdioxide een regenboog maken en dit met de universele indicator? Initieel is de indicator basisch gemaakt met een verdunde NaOH-oplossing. Het resultaat is een blauwe kleur. Bovenaan wordt nu koolstofdioxideKooldioxide vormt koolzuur in water. Sommigen reageren met water dat het bicarbonaation, HCO₃^– (aq) vormt
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ammoniakoplossing – Water – Universeelindicator
Thema: neutralisatiereactie – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: zuur-base indicator – titratie

6.2.32. Aanduiden koolzuurgas in cola

Info: Hoe tonen we aan dat er koolzuurgas in cola zit? De vrijgezette gassen lossen op in de bariumhydroxide oplossing en vormen een neerslag. Deze neerslag toont CO₂ aan.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: bariumhydroxideoplossing – cola
Thema: neerslagreactie – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: identificatie koolzuurgas

6.2.33. Oplosbaarheid van CO₂ in cola

Info: Gaat de CO₂ van cola beter behouden blijven in een warmwaterbad of in een koudwaterbad? Bij de cola in het koudwaterbad ontsnapt er minder gas.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Cola – Water 50 graden – Water kamertemperatuur
Thema: oplosbaarheid
Tijd: 25 min
Begrippen:invloed temperatuur op oplosbaarheid van gas

6.2.34. Bereiding en eigenschappen van koolstofdioxide

Info: Hoe kunnen we CO₂ aantonen? Een neerslag is een onoplosbare vaste stof die wordt gevormd uit een waterige oplossing. Gewoonlijk worden precipitaten waargenomen als een troebel in de oplossing of als gesuspendeerde deeltjes. Uiteindelijk vestigen ze zich op de bodem.De neergeslagen stof is calciumcarbonaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 20 mL CO_{2 –}3 – 5 mL kalkwater
Thema: neerslagvorming – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: identificatie koolzuurgas

6.2.35.Reactie van koolstofdioxide met kalkwater

Info: Welke veranderingen gebeuren er als je koolstofdioxide en kalkwater mengt? Hoe beïnvloedt de hoeveelheid koolstofdioxide de reactie? Reactie volgen met universele indicator
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Universeelindicator – Kalkwater – Azijn – Bakpoeder
Thema: neerslagvorming – gasvorming – neutralisatiereactie
Tijd: 15 min
Begrippen: identificatie koolzuurgas – zuur-base indicator

6.2.36. De baby-ademmachine

Info: Wat is het verschil in CO₂-gehalte tussen in- en uitgeademde lucht? In fles 2 komt uitgeademde lucht. De CO₂ uit de uitgeademde lucht reageert met het kalkwater waardoor het troebel wordt.
Fles 1 blijft ongewijzigd omdat er in ingeademde lucht amper CO₂ zit.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kalkwater
Thema: neerslagvorming – gasvorming – neutralisatiereactie
Tijd: 25 min
Begrippen: identificatie koolzuurgas – zuur-base indicator

6.2.37. De reactie van koolstofdioxide met water

Info: Wat gebeurt er met het volume gas wanneer je 2 keer een bruistablet in de maatcilinder na elkaar brengt? Een bruistablet bestaat doorgaans uit natriumwaterstofcarbonaat en een zuur zoals barnsteenzuur of citroenzuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 2 bruistabletten
Thema: neerslagvorming – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: oplosbaarheid van gassen

6.2.38. Marmeronderzoek

Info: Wat gebeurt als we calciumcarbonaat gaan verwarmen? Als men calciumcarbonaat gaat verhitten, ontleedt het in calciumoxide en koolstofdioxide. Het calciumcarbonaatblokje brokkelt af tot poeder.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 marmer stukje
Thema: chemische reactie – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: ontledingsreactie

6.2.39. Reactie tussen zuren en carbonaten

Info: Wat gebeurt er wanneer we zuren en carbonaten met elkaar laten reageren? Hoe kun je hieruit afleiden dat de samenstelling van schoolkrijt verschillend kan zijn? Bij een reactie tussen de meeste zuren en carbonaten ontstaat er CO₂, H₂O en een zout. We kunnen de gasvorming van CO₂ waarnemen door de belletjes.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: HCl opl. 1 mol/l, – 2 soorten krijt (een op basis van CaCO₃ en een van CaSO₄), – NaHCO₃ en Na₂CO₃
Thema: chemische reactie – gasvorming – neutralisatiereactie
Tijd: 20 min
Begrippen: gasvorming – identificatie

6.2.40. Poeder verdwijnt spoorloos

Info: Welke reactie treedt er op en wat gebeurt er wanneer we ammoniumcarbonaat verwarmen? (NH₄)₂CO₃ ontleedt en vormt andere kleinere gasmoleculen: H₂O, CO₂en NH₃.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: (NH₄)₂CO₃vast poeder
Thema: chemische reactie – gasvorming
Tijd: 20 min
Begrippen: gasvorming – ontleding

6.2.41. Natuurlijke kalkafzetting gesimuleerd

Info: Welke reactie treedt er op en wat gebeurt er wanneer we kalkwater en koolstofdioxide samenbrengen in een afgesloten systeem? Tussen het kalkwater(Ca(OH)₂) en het koolzuurgas(CO₂), afkomstig van koolzuur(H₂CO₃), treedt er een neutralisatie reactie op. De base Ca(OH)₂ en het zuur CO₂ reageren samen tot de vorming van een zout CaCO₃ en water H₂O.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kalkwater (verzadigde oplossing van Ca(OH)₂) – bakpoeder (NaHCO₃) – tafelazijn (CH₃COOH) – universele indicator
Thema: chemische reactie – gasvorming – neutralisatiereactie
Tijd: 20 min
Begrippen: gasvorming – zuur-base indicator

6.2.42. Oplosbaarheid van CO₂

Info: Welke reactie treedt er op en wat gebeurt er wanneer we kalkwater en koolstofdioxide samenbrengen in een afgesloten systeem? CO₂lost beter op in water onder gewone druk dan onder onderdruk. Bij de spuit onder onderdruk zie je belletjes ontstaan in de vloeistof zelf. Deze belletjes zijn het opgeloste gas (CO₂) dat weer uit die oplossing komt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: wasknijper of nagel – bakpoeder (NaHCO₃) -) azijn (CH₃COOH) – universele indicator
Thema: chemische reactie – gasvorming – oplosbaarheid
Tijd: 20 min
Begrippen: invloed van druk op de oplosbaarheid

6.2.43. Diffusie van koolstofdioxide en zwaveldioxide in alginaatballetjes

Info: Wat gebeurt er met de alginaatballetjes wanneer je ze in contact brengt met de reactie tussen NaHCO₃ en azijn?Wat gebeurt er met de alginaatballetjes wanneer je ze in contact brengt met de reactie tussen NaHSO₃ en H₂SO₄?Wat kan je besluiten als je beiden met elkaar vergelijkt? Met behulp van indicatoralginaatballetjes kan men besluiten dat bij de reactie tussen NaHCO₃ en azijn het zure gas koolstofdioxide wordt gevormd. Bij de reactie tussen NaHSO₃ en H₂SO₄ wordt er ook het zure gas zwaveldioxide gevormd. Verder kan men besluiten dat zwaveldioxide een zuurder gas is dan koolstofdioxide.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: NaHCO_{3 –}azijn – NaHSO_{3 –}1 H₂SO₄-oplossing – alginaatballetjes met universeelindicator
Thema: chemische reactie – gasvorming
Tijd: 30 min
Begrippen: zuur-base indicator – diffusie

6.2.44. Eitje wordt springbal

Info: Hoe kunnen we een ei laten springen? De eierschaal is hoofdzakelijk opgebouwd uit kalk. Dit kalk is reageert met het tafelazijn. Het resultaat is dat slechts het vlies onder deze schaal overblijft. Door de permeabiliteit van dit vlies wordt tafelazijn opgenomen door diffusie en zal het ei verder opzwellen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een rauw ei – Tafelazijn
Thema: chemische reacties – anorganische stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 20 min
Begrippen: zouten – vorming van koolstofdioxide – massadichtheid – gasvorming

6.2.45. Verbranding van een kaars stoppen door het verdringen van lucht

Info: Welk gas verdringt lucht door verbranding van een kaars? De vlam van het theelichtje heeft O₂ nodig, dus dooft de vlam wanneer O₂ volledig heeft gereageerd.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: kalkwater
Thema: chemische reacties – stofeigenschappen
Tijd:15 min
Begrippen: vorming van koolstofdioxide – massadichtheid – gasvorming

6.2.46. Krijtcocktail maken

Info: Welk gas veroorzaakt het schuim in mijn cocktail? Door de reactie van citroenzuur en krijtpoeder ontstaat er CO₂. Ca(OH)₂ is een indicator voor CO₂.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Citroenzuur – Krijtpoeder – Water – Kalkwater – Detergent
Thema: chemische reacties – gasvorming – neerslagreactie
Tijd:15 min
Begrippen: vorming van koolstofdioxide

6.2.47. CO₂ opnamen door algen en plankton

Info: Door de CO₂ van het bruiswater in de flessen heeft het een lage/ pH. Na een aantal minuten stijgt/ de pH van het water met het fytoplankton. Dit duidt aan dat de planten het oplosbaar CO₂ opnemen/
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen:Jonge fytoplankton cultuur in een fles – Bruiswater
Thema: chemische reacties – gasvorming – biochemie
Tijd:25 min
Begrippen: opname van koolstofdioxide

6.2.48. Onderzoek uitgeademde lucht

Info: Bevat uitgeademde lucht CO₂? De universeelindicator wordt geel-groen als ze in een zure omgeving is en is paars als ze in een basisch milieu is.Er is CO₂ aanwezig in uitgeademde lucht.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Een rietje – Universeelindicator – NaOH oplossing 0.1 mol/l
Thema: chemische reacties – gasvorming – neutralisatiereactie
Tijd:25 min
Begrippen: zuur-base indicator

6.2.49. Invloed van temperatuur op de oplosbaarheid van CO₂

Info: Wat is het effect van temperatuur op de oplosbaarheid van CO₂ in water? Hoe hoger de temperatuur, hoe beter vaste stoffen oplossen, maar hoe slechter gassen oplossen.Hoe lager de temperatuur, hoe beter gassen oplossen.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Ijs – Fenolftaleïne – Natriumhydroxide 0,1M
Thema: chemische reacties – gasvorming – neutralisatiereactie – oplosbaarheid
Tijd:25 min
Begrippen: zuur-base indicator – invloed temperatuur op oplosbaarheid

6.2.50. Hoe kunnen we brand zelf blussen met een chemische reactie?

Info: Hoe blussen we een brand met een chemische reactie? Omdat we bij het uitgieten van het CO₂-gas de zuurstof wegnemen bij de vlam, zullen al de kaarsen doven.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Rode kleurstof – Citroensap – Bakpoeder
Thema: chemische reacties – gasvorming
Tijd:25 min
Begrippen: massadichtheid

6.2.51. Citroenvulkaan

Info: Wat ontstaat er bij de reactie tussen bakpoeder en citroensap? In het proefje is de vorming van het koolstofdioxide de oorzaak van het bruisen. Omdat er een gas gevormd wordt, is er sprake van een gasontwikkelingsreactie.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 koffielepel bakpoeder of maagzout – 40 ml tafelazijn
Thema: chemische reacties – gasvorming
Tijd:15 min
Begrippen: vorming van koolzuurgas

6.2.52. Kalkwater als CO₂ – indicator

Info: Hoe kunnen we aantonen dat er meer koolstofdioxide zit in uitgeademde dan in ingeademde lucht? Kalkwater is een indicator voor koolstofdioxide. Bij voldoende koolstofdioxide kunnen we dat aantonen doordat het kalkwater troebelwit wordt Door deze wasfles adem ik de lucht in en hier blaas ik de lucht weer uit door het kalkwater.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kalkwater
Thema: chemische reacties – gasvorming – neerslagreactie
Tijd:25 min
Begrippen: vorming van koolzuurgas – identificatie

6.2.53. De chemische auto

Info: Hoe kunnen we een speelgoedautootje laten rijden met citroenzuur en bakpoeder? In deze reactie word een gas gevormd. Het gevormde gas is koolstofdioxide. Koolstofdioxide is een kleurloos gas. Een reactie waarbij een gas gevormd wordt noemen we een gasontwikkelingsreactie. We merken dat de auto begint te rijden zodra de duimspijker uit de dop is gehaald. Als je je oor bij het gat houdt, hoor je dat er een gas ontsnapt.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: natriumbicarbonaat – citroenzuur
Thema: chemische reacties – gasvorming
Tijd:25 min
Begrippen: vorming van koolzuurgas – invloed van druk

6.2.54. Muziek ijs

Info: Hoe hoor je dat droogijs sublimeert bij kamertemperatuur? Het droog ijs sublimeert, het contact met de lepel gaat ervoor zorgen dat dit sneller gebeurt en dat de gasbelletjes door kleinere ruimtes moeten om te kunnen ontsnappen, hierdoor ontstaat er een geluid.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Droogijs
Thema: stofeigenschap – gasvorming
Tijd:15 min
Begrippen: sublimatie

6.2.55. Suctiekrachten

Info:Hoe kunnen we een glazen plaat met gewicht optillen, zonder het zelf aan te raken? Nadat de verbranding van de kaars is gedoofd, is er een drukverschil ontstaan, tussen de lucht in het glas en de lucht errond buiten. Door de verbranding is het zuurstofgas weg gereageerd en hierdoor ontstaat onder het glas een onderdruk. Het glas gaat dus “ vastzitten” aan het vochtige papier dat hierdoor vast hangt aan de glazen plaat.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Glas – Kaars – Waterfles
Thema: stofeigenschap – gasvorming
Tijd:25 min
Begrippen: onttrekken van gas- chohesiekracht

6.3. Stikstofdioxide

6.3.1. Proeven met stikstofdioxide

Info: Hoe kunnen we in een kleine opstelling stikstofdioxide bereiden? Welke reacties zijn uit te voeren. Vorming met koper en salpeterzuur. Verder kunnen eigenschappen worden opgespoord.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: HNO₃ 5 mol/l – Universele indicator – KI 0,2 mol/l – KBr 0,2 mol/l – KIO₃ 0,1 mol/l – KBrO₃ 0,1 mol/l – NH₃ 3 mol/l – Koperkrullen
Thema: Anorganische stoffen – redoxreacties – gasvorming -neutralisatiereactie
Tijd: 25 min
Begrippen: identificatie gas – oxidatie – zuur-base indicator

6.3.2. Bereiding van stikstofdioxide

Info: Hoe kunnen we in een kleine opstelling stikstofdioxide bereiden? Door reactie tussen bariumnitraat en ureum.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: bariumnitraat (watervrij) – ureumoplossing (c = 2 mol / l)
Thema: Anorganische stoffen – organisch stoffen – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: oxiden – reactie met zout en ureum

6.4. Stikstofgas

6.4.1. Geheime boodschappen met ammoniumdichromaat

Info: Hoe kan men stikstofgas verkrijgen uit ammoniumdichromaat? Door het verwarmen van ammoniumdichromaat, ontstaat er door ontleding stikstofgas, chroomoxide en water.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: ammoniumdichromaat – gedestilleerd water
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – gasvorming door redoxreactie

6.4.2. Variërend bruisen

Info: Hoe kunnen we een pulserende gasoplossing maken? Het oscilleren van het bruisen bij deze reactie: evenwichten tussen oplossingen, condensatiekernen, kleine en grote belletjes en gasvormig stikstof.Doordat er nog steeds stikstof gevormd wordt, groeien de kerntjes uit tot kleine belletjes en die weer tot grotere die bruisend stikstof uit de oplossing drijven. Nu is de oplossing niet meer verzadigd; de bellen stijgen op en verdwijnen, en nieuw gevormde stikstof lost op tot de oplossing verzadigd raakt, et cetera. Als de stoffen nagenoeg zijn opgebruikt, wordt de vorming van stikstof te traag voor het oscillerend effect.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Zoutzuur (2 mol/l) – Ammoniumchloride – Natriumnitriet – Gedestilleerd water
Thema: anorganische stoffen – chemische reacties – redoxreactie – chemisch evenwicht – gasvorming
Tijd: 25 min
Begrippen: zouten – oscillerende reactie

6.5. Waterstofgas

6.5.1. Bereiding van waterstofgas

Info: Hoe kunnen we waterstofgas bereiden?
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: Mg lint – HCl 2mol/l
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – spanningsreeks metalen – reactie metaal en zuur

6.5.2. Explosie van een ei

Info: Breng wat waterstofgas in een uitgeblazen ei door het op een proefbuis met HCl 3M en Zn poeder te zetten. Steek het op afstand aan met een lont.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: uitgeblazen ei – waterstofgas
Thema: chemische reacties – energetische aspecten – gasvorming
Tijd: 10 min
Begrippen: exo-energetische reacties – mechanische energie – knalgas

6.5.3. Migratie van waterstof is sneller dan lucht

Info: Het waterstofgas is in staat te migreren door de ballon
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: ballon van 25cm diameter – elastieken – waterstofgas 60ml
Thema: enkelvoudige stoffen – stofeigenschappen
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – diffusie

6.5.4. Reductie van diijzertrioxide met waterstofgas

Info: Welke reactie treedt op tussen roest en waterstofgas? Er ontstaat waterstofgas
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 40ml waterstofgas – 0,25 g Fe₂O_{3 –}Magneet
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – spanningsreeks metalen

6.5.5. Verschijnen en verdwijnen van een kaarsvlam met waterstofgas

Info: Hoe beïnvloedt kokend water de verbranding van magnesiumlint? Verhit magnesium reageert met water waarin zuurstof gebonden zit. Magnesium is onedeler dan waterstof
Moeilijkheid:gemiddeld
Chemische stoffen: HCl 2 mol/l 5ml- 1 cm Mg lint
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreacties
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – spanningsreeks van metalen – verbrandingsreactie

6.6. Waterstofsulfide

6.6.1. Reacties met waterstofsulfide

Info:Identificatiereacties van waterstofsulfide
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: HCl 1 mol/l – Pb(NO₃)₂ 0,5 mol/l – KMnO₄ 0,01 mol/l – AgNO₃ 0,2 mol/l – H₂SO₄ 1 mol/l – ZnS poeder
Thema: Anorganische stoffen – neerslagreactie – redoxreactie – gasvorming
Tijd:20 min
Begrippen: zuren -identificatie – identificatiereactie

6.7. Zuurstofgas

6.7.1. Bereiding van zuurstofgas

Info: Hoe kan je zuurstofgas maken? Je kan zuurstofgas maken door gebruik te maken van MnO₂, H₂O₂ en KI. Deze laatste treedt op als katalysator.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,05 g KI – 5 ml 6% H₂O_{2 –}spatelpunt MnO₂– poeder
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – gasvorming
Tijd: 20 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalysator – ontledingsreactie

6.8.2. Exotherme reactie met gedroogde gist

Info: H₂O₂ ontbindt in H₂O en O₂. Het proces wordt gekatalyseerd door de aanwezigheid van
gist.Het gist bevat namelijk het katalase enzyme.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 1 pakketje of koffielepel gedroogde gist- 5% H₂0₂
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalyse

6.8.3. Identificatie van zuurstof

Info: Hoe kan je aantonen dat er na een reactie, zuurstofgas is gevormd? Met behulp van een houtenspaander/lucifer kan men aantonen dat er zuurstofgas gevormd is. Deze houtenspaander/lucifer zal meer vlam vatten wat te wijten is aan een hogere concentratie zuurstof. Bij de verbranding wordt er CO₂ gevormd.
Moeilijkheid: gemiddeld
Chemische stoffen: 30 ml zuurstofgas – 2 ml kalkwater
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie
Tijd: 20 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – identificatiereactie zuurstofgas – verbrandingsreactie

6.8.4. Maak de meeste olifantenpasta

Info: H₂O₂ ontbindt in H₂O en O₂. Het proces wordt gekatalyseerd door de aanwezigheid van
gist.Het gist bevat namelijk het katalase enzyme.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: KI-oplossing (10 g in 10 ml water); – detergent; – gedestilleerd water; – H₂O₂ (30%).
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalyse

6.8.5. Olifantenpasta voor kinderen

Info: H₂O₂ ontbindt in H₂O en O₂. Het proces wordt gekatalyseerd door de aanwezigheid van
gist.Het gist bevat namelijk het katalase enzyme.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 10% H₂0₂ oplossing (eventueel te bekomen bij de apotheker. Let wel dat de oplossing redelijk vers is en minstens een 6% H₂O₂ )bevat – Actieve gist – Vloeibaar afwasmiddel
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalyse

6.8.6. Reactie tussen zuurstofgas en methyleenblauw

Info:Eerst ontstaat in de pipet door reactie tussen H₂O₂ en KMnO₄ O₂ gas. De kleurloze oplossing van methyleenblauw wordt terug blauw door contact met zuurstofgas.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: H₂0₂ – 5%KMnO₄0,1 mol/l – Methyleenblauwoplossing – Glucose
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalyse

6.8.7. Produceren van zuurstofgas

Info: Hoe kunnen we aantonen dat we te maken hebben met een katalysator? Hoe kan ik gemakkelijk een katalysator terug uit een vloeistof halen? Doordat er niets gebeurd is met de korrel (niet opgelost of poreus geworden) heb je aangetoond dat MnO₂ een katalysator is in deze reactie. Doordat de MnO₂ in de korrel zit kan je door het decanteren van H₂O₂ de MnO₂ makkelijk terug uit de vloeistof halen en ze steeds weer hergebruiken
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 4 ml 5% H₂O_{2 –}een korrel van 1: 1 cement met MnO₂
Thema: enkelvoudige stoffen – redoxreactie – chemische reactie – gasvorming
Tijd: 15 min
Begrippen: enkelvoudige stoffen – katalyse

6.9. Zwaveldioxide

6.9.1.Reacties met zwaveldioxide

Info: Hoe kunnen we neutralisaties en redoxreacties visualiseren in een petrischaaltje?Verschillende reacties met zwaveldioxide
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: 0,1g Na₂S₂O_{5 –}1mol/l HCl – 0,1mol/l NaOH + universele indicatorvloeistof – 1 mol/l BaCl_{2 –}0,02mol/l KMnO_{4 –}0,1 mol/l I_{2 –}Blauw lakmoespapier – Rode kool
Thema: Anorganische stoffen – redoxreacties – neutralisatiereacties – gasvorming
Tijd: 20 min
Begrippen: oxiden – identificatiereactie van zwaveldioxiden – niet-metaaloxide

6.9.2. Diffusie van koolstofdioxide en zwaveldioxide in alginaatballetjes

Info: Wat gebeurt er met de alginaatballetjes wanneer je ze in contact brengt met de reactie tussen NaHCO₃ en azijn?Wat gebeurt er met de alginaatballetjes wanneer je ze in contact brengt met de reactie tussen NaHSO₃ en H₂SO₄?Wat kan je besluiten als je beiden met elkaar vergelijkt? Met behulp van indicatoralginaatballetjes kan men besluiten dat bij de reactie tussen NaHCO₃ en azijn het zure gas koolstofdioxide wordt gevormd. Bij de reactie tussen NaHSO₃ en H₂SO₄ wordt er ook het zure gas zwaveldioxide gevormd. Verder kan men besluiten dat zwaveldioxide een zuurder gas is dan koolstofdioxide.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: NaHCO_{3 –}azijn – NaHSO_{3 –}1 H₂SO₄-oplossing – alginaatballetjes met universeelindicator
Thema: chemische reactie – gasvorming
Tijd: 30 min
Begrippen: zuur-base indicator – diffusie

6.9.3. Bereiding en eigenschappen van zwaveldioxide

Info: Hoe kunnen we SO₂ aantonen? Door verschillende identifcatiereacties uit te voeren
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Natriumsulfiet – Zwavelzuur (1 mol/l) – Universeelindicator – Kaliumpermanganaat – Broomwater
Thema: chemische reactie – gasvorming -redoxreactie – neutralisatiereactie
Tijd: 30 min
Begrippen: zuur-base indicator

6.9.4. Luchtverontreiniging met zwaveldioxide

Info: Hoe kan je luchtverontreiniging door SO₂ aantonen?Door verschillende identifcatiereacties uit te voeren
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Kaliumdichromaat (2mol/l) – Kaliumpermanganaat (0,05mol/l) – Natriummetabisulfiet – Waterstofchloride (1mol/l) – Bariumchloride
Thema: chemische reactie – gasvorming -redoxreactie – neutralisatiereactie
Tijd: 30 min
Begrippen: zuur-base indicator

6.9.5. Reactie van zwaveldioxide met water

Info: Wat gebeurt er als we natriumsulfiet en zwavelzuur bij elkaar mengen? Hoe kunnen we zwaveldioxide aantonen? Voordat zwavelzuur aan natriumsulfiet wordt toegevoegd, kleurt de universeel indicator groen. Dit wijst op een pH van 7. Wat ook logisch is aangezien dat gedemineraliseerd water is. Na toevoeging van het zwavelzuur aan de natriumsulfiet, vormt er zich een reactie waardoor er een gasvorming ontstaat. Aangezien de petrischaal is afgedekt, kan het gas niet ontsnappen.
Hierdoor reageert het gas met het gedemineraliseerd water met als gevolg dat de universeel indicator rood/oranje kleurt. Dit wijst op een zeer zure pH. Het betreffende kleurloze gas is zwaveldioxide en in reactie met water vormt het zwaveligzuur.
Moeilijkheid: eenvoudig
Chemische stoffen: Natriumsulfiet – Geconcentreerd zwavelzuur – Appel – Rode roos
Thema: chemische reactie – gasvorming -redoxreactie – neutralisatiereactie
Tijd: 30 min
Begrippen: zuur-base indicator – oxidatie

Hoofdstuk 10 – Experimenten

1. Oplosbaarheidstabellen

2. Neerslagen

3. Oplosbaarheidsproduct

4. Vorming van organische neerslagen

5. Complexreacties

6. Gassen

steekkaarten experimenten

Zoektermen

Een UCLL project

Partners

Delen